حتما برای شما نیز پیش آمده ساختمانهایی را در سراسر دنیا دیده باشید که ساختاری متفاوت از ساختمانهای همیشگی دارند. ساختاری که به آن شکلی طبیعیتر دادهاند و به نوعی با طبیعت اطراف آن یک هارمونی ایجاد کرده باشد. برخی از این ساختمانها حتی ممکن است برایتان یادآور شکلی خاص در طبیعت باشند و با دیدن آنها حرکتی را تصور کنید. این نوع معماری که با خلاقیت و نوآوری خاصی همراه است و اخیرا در سراسر دنیا به یک سبک معماری محبوب و پرطرفدار تبدیل شده است را معماری بیونیک مینامند.
بیونیک به چه معناست؟
برای اینکه بهتر بتوانیم این نوع معماری را توضیح دهیم باید ابتدا به تعریف کلمه بیونیک بپردازیم. واژه بیونیک (Bionic) از دو لغت بیون (Bion) به معنای «طبیعت» یا «زندگی» و پسوند ایک (ic) که معنای «شبیه» را میدهد تشکیل شده است. این لغت که قدمت آن به یونان باستان باز میگردد به معنای «شبیه به زندگی» است. هرچند در جایی دیگر این لغت را ترکیبی از لغات «بیولوژی» و «تکنیک» نیز دانستهاند. در نهایت، سبک معماری بیونیک را معماری زیست فنی یا طبیعت الگو توصیف میکنند.
معماری بیونیک چیست؟
همانطور که از نامش پیداست، به معماری که در آن از طبیعت الهام گرفته شده باشد معماری بیونیک گفته میشود. اگرچه این سبک معماری را شاید یک سبک جدید بخوانند اما از گذشتگان بسیار دور در ساخت و ساز از این ایده پیروی میشده است. اگر به دوران ماقبل تاریخ بازگردیم، زمانی که انسانهای اولیه در تلاش برای ساخت پناهگاه برای خود بودند، به معماری بیونیک بر میخوریم. هدف اصلی گذشتگان برای ساخت یک خانه، محفوظ ماندن در برابر خطراتی نظیر شرایط آب و هوا و یا حمله حیوانات وحشی بود. بنابراین برای چنین منظوری، با ایده گرفتن از طبیعت و یا رفتار طبیعی که حیوانات در طبیعت انجام میدادند، پناهگاههایی ساخته میشد که اغلب ظاهری شبیه به لانه پرندگان داشت.
علاوه بر ظاهری که شبیه به یک عنصر طبیعت ساخته میشود، مصالحی که در ساخت ساختمان به کار میرود نیز مرتبط با طبیعت است. امروزه هنوز در بسیاری از ساختمانهای روستایی از مصالحی استفاده میشود که در طبیعت یافت میشود.
معماری بیونیک در گذشته
الهام گرفتن از طبیعت در بسیاری از ساختارهای تاریخی نیز مشاهده میشود. همانطور که گفته شد انسانها از گذشته برای ساخت و ساز و بهبود زندگی خود به رفتارهای طبیعت نگاه میکردند. آنها معتقد بودند برای زندگی کردن در طبیعت باید با طبیعت یکی شد یا حتی از آن تقلید کرد. با هم نگاهی به چند ساختار تاریخی که با همین رویکرد ساخته شدهاند میاندازیم.
به قرن ۱۳ پیش از میلاد و مصر باز میگردیم. جایی که میتوان یکی از خارق العادهترین نمونههای معماری بیونیک در تاریح را مشاهده کرد. سالن هیپواستایل کارناک (the Great Hypostyle Hall of Karnak) که یک سازه باستانی است که امروزه فقط ستونهایی از آن باقی مانده. چیزی که در این ساختار میتوان دید این است که پایه ستونها باریکتر هستند، که آن را شبیه به یک توده یا ستونی از گیاهان پاپیروس میسازد که در گذشته مصریها برای ساخت و ساز از آن استفاده میکردند.
نمونه دیگری از الهام بخشی طبیعت را میتوان در تزیینات ستونهای معماری دوران بیزانس مشاهده کرد. ستونهایی که در تزیین آنها شمایی از گل دیده میشود.
اشکال طبیعی و حتی انسانی در معماری ساختمانهایی که توسط گائودی در اسپانیا ساخته شده است نیز به وضوح مشاهده میشود. اگر به ستونهای کلیسای ساگرادا فامیلیا با دقت بیشتری نگاه کنید شباهت آن را با درخت و شاخ و برگ آن خواهید یافت. هرچند سبک معماری آنتونی گائودی بیشتر به هنر نو یا آرنوو (Art Nouveau) باز میگردد اما الهام گرفتن از ساختارهای طبیعی نیز به مراتب در آثار او مشاهده میشود.
معماری بیونیک در عصر جدید
امروزه در دنیای پیشرفته و مدرن ساخت و ساز و معماری میتوان طرحهای متنوعی از معماری بیونیک را با استفاده از نرم افزارهای مختلف ایجاد کرد. هرچند در قیاس با آنچه در طول تاریخ مشاهده شد، معماری بیونیک در دوران معاصر سبکی مدرنتر و پیشرفتهتر شده است و به کمک آن میتوان ساختارهای عظیمتر و پیچیدهتری ایجاد کرد.
برخی ساختارها فقط ظاهری بیونیک دارند و برخی دیگر در تلاشند تا علاوه بر اینکه شکلی از طبیعت را در یک زندگی پر مشغله شهری وارد کنند، بتوانند با این کار در مصرف انرژی نیز صرفه جویی کرده و به نوعی ساختارهای سازگار با محیط زیست بسازند. برای این کار نیز علاوه بر معماری بیونیک نیاز به عملکرد و تکنولوژیهای بیونیک نیز است. بعنوان مثال میتوان به استفاده از انرژی باد یا خورشید برای تهویه هوای یک ساختمان یا ایجاد انرژی اشاره کرد. با هم نگاهی به برخی ساختمانهایی که به سبک معماری بیونیک در دوره معاصر ساخته شده اند خواهیم داشت.
«برج پیچیده» در شهر مالمو سوئد شاید یکی از اولین مواردی باشد که در زمینه معماری بیونیک به ذهن علاقه مندان به معماری خطور کند. Turning Torso که به معنای ستون فقرات است، یک آسمانخراش ۱۹۰ متری است که چرخش را در ساختار آن خواهید دید. معمار این ساختار (سانتیاگو کالاتراوا) از ساختار اسکلت بدن انسان در هنگام چرخش نود درجه الهام گرفته است.
نمونه دیگر این سبک معماری را که اثری از همین معمار اسپانیایی است، این بار در شهر والنسیا اسپانیا میبینیم. شهر هنر و علوم (City of Arts and Sciences) که امروزه یکی از مهمترین مراکز گردشگری این شهر نیز محسوب میشود ظاهری شبیه به چشم انسان دارد.
معماری بیونیک چه خصوصیاتی دارد؟
همانطور که مشاهده شد، در معماری بیونیک از ویژگیهای طبیعت و بیولوژیک الهام گرفته میشود. در حقیقت هدف اصلی معماری بیونیک امروزه روح بخشیدن به ساختمانها است به طوری که آنها زندهتر از گذشته دیده شوند. این طراحی با انتخاب یک موجود زنده، شناسایی خصوصیات زیستی و محیط زندگی آن، خصوصیات فیزیکی و مرتبط کردن این نکات به خصوصیات معماری انجام میگیرد. اما الهام گرفتن از طبیعت فقط به ظاهر ساختار باز نمیگردد بلکه هدف آن استفاده از انرژی کمتر و کارایی بالاتر، استفاده از مصالح کمتر و به طور کل بهینه سازی در ساخت و ساز نیز خواهد بود.
سخن پایانی
در این مطلب سعی داشتیم به طور خلاصه و کوتاه مرور و تعریفی بر معماری بیونیک داشته باشیم. دیدیم که از گذشته انسانها برای ساخت و ساز از طبیعت الهام میگرفتند و امروزه توجه به طبیعت و ساختارهای طبیعی دوباره به روی کار آمده است. شاید طی دورهای، معماری از طبیعت دور شد و ساختمانهای شهری به سادهترین شکل و بدون توجه به سازگار بودن با محیط زیست ساخته شدند اما انسانها باز به گذشته خود بازگشته و دلایل بسیاری برای تقلید از طبیعت پیدا کردهاند.
منابع: ویکی پدیا
مقالات Bionics in architecture و Bionic building energy efficiency
