انواع طرح فرش ایرانی ؛ سرمایه بی‌نظیر قالی‌بافان ایرانی

فرش ایرانی یکی از مهم‌ترین جلوه‌های فرهنگی ایران است که آنقدر در دنیا شهرت دارد که در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. فرش ایرانی حداقل از زمان هخامنشیان وجود داشته است. فرش ایرانی هخامنشی پازیریک قدیمی‌ترین فرش‌ باقی‌مانده در دنیاست. همه‌ی ما در خانه‌هایمان از فرش استفاده می‌کنیم اما واقعا چقدر فرش ایرانی و انواع طرح فرش ایرانی را می‌شناسیم؟ در ادامه می‌توانید با انواع طرح فرش ایرانی آشنا شوید.

تاریخچه فرش ایرانی

پیشینه بافت الیاف برای تولید منسوجات مخصوصا پارچه، مربوط به هزاره‌ی پنجم قبل از میلاد است. کشف این تاریخ از روی آثار سفالی و فلزی دیگر بوده است. بعد از سال‌ها، در هزاره دوم پیش از میلاد طریقه‌ی ریسیدن نخ و ساخت طناب کشف شد. این اکتشاف تاثیر زیادی بر روی هنر فرش‌بافی داشت. قدمت فرش‌بافی و منسوجات در ایران بسیار زیاد است. آثار زیبایی از دوران مختلف کشف شده است. نمی‌توان آن‌ها را به دوره‌ی خاصی نسبت داد. گاهی یک اثر در طول سلسله‌های مختلف تولید شده است. به دلیل اهمیت شاهان، و دسترسی زیاد به مواد فرش‌بافی و شناخته شدن فرش به عنوان کالای تجاری باعث شد در دوره‌ی صفوی فرش‌ ایرانی به اوج زیبایی برسد.

فرش‌های مشهور ایرانی

با وجود شهرت فرش ایرانی انواع آن در بین مردم شناخته‌شده نیست. مردم کمتر می‌توانند با دیدن یک فرش راجع به محل بافت یا ارزش آن حرف بزنند. درحالی که با تمام شدن فرش شناسنامه‌اش با آن صادر می‌شود.

فرش ترکمن

قالی ترکمن در همین خطه (توسط ترکانی که به نواحی جنوبی دریای خزر مهاجرت کرده‌اند) تولید می‌شود. قالی ترکمن بیشتر بر اساس ضرورت ساخته می‌شود. اما برخی از آن‌ها بسیار تجملاتی‌اند. رنگ‌های مورد استفاده در فرش ترکمن پنج رنگ اصلی دارند:

۱-سفید ۲-سیاه ۳-سبزتیره ۴-لاکی تیره ۵-لاکی متمایل به زرد

این ۵ رنگ بعدها توسط نیاز محمد نیازی به ۱۲ رنگ رسید. رنگ‌هایی که اضافه شد شامل: طوسی، دارچینی، عبایی، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره، طلایی، نخودی، آبی آسمانی بودند.

فرش مود خراسان

قالیچه‌ی مود خراسان به شیوه‌ی قالی‌های مشهد بافته می‌شود. در بین تولیدات خراسان از بهترین‌هاست. اما ازآنجاکه تولیدات آن بسیار ناچیز است، تعداد بسیار کمی روانه‌ی بازار می‌شود. اندازهٔ قالیچه‌ی مود ۸ متر مربع است. رنگ قالی‌ها هم‌خوان و معمولاً تیره‌است.

فرش مشهد

نمونه‌ای از فرش مشهد قالی مشهد در کارگاه‌های این شهر و اطراف آن بافته می‌شود. این قالی بسیار مرغوب است. معمولاً به بازارهای غرب و انگلستان می‌رود. نقش‌های به‌کاررفته در آن‌ها نقش‌های ترنج، اسلیمی و پیچک مانند هستند.در قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی فرش مشهد بسیار محبوب شد. و صادرات این فرش بسیار زیاد بود. الیاف آن را صیقل می‌دادند تا بهتر رنگ را جذب کند. این عامل باعث کاهش طول عمر فرش و بنابراین کاهش صادرات آن شد.

فرش زنجان

فرش‌بافی در زنجان بسیار قدمت زیادی دارد. فرش این شهر نقش قابل‌توجهی در صادرات ایفا می‌کند. فرش زنجان یکی از پرطرفدارترین فرش‌های ایرانی است. از این فرش در کشورهای اروپایی به دلیل زیبایی طرح و رنگ بسیار استقبال شده است.

فرش باصری

مشخصه‌ی فرش باصری رنگ نارنجی است. این فرش توسط زنان باصری که ایلی در استان فارس است بافته می‌شود.در طرح آن از عناصر طبیعت مثل گل‌ها، گیاهان و پرندگان استفاده می‌شود.

فرش شیراز و نیریز

نیریز در استان فارس قرار دارد. فرش‌های این ناحیه کیفیت‌های گوناگون و رنگ‌های زنده دارد. تیرگی رنگ‌ها از ویژگی‌های خاص قالیچه‌های افشاری است. در طرح آن از بوته‌های متنوع تزیینی به صورت تک و تکراری استفاده می‌شود. ساختار تار و پود آن از کتان است. بسته به کیفیت پشم، پرز قالیچه را نیمه‌بلند می‌چینند.

فرش بیرجند

قالیچه‌های این ناحیه با گره جفتی و چهارتار بافته می‌شوند. از رنگ‌های نارنجی، قرمز، زدر و آبی برای ایجاد تضاد با رنگ بژ زمینه استفاده می‌شود. تار و پود آن از پشم است. اما در قالی‌های جدید از کتان استفاده می‌شود. این قالیچه دوام چندانی ندارد. پرزهای آن نیمه‌بلند چیده می‌شود.

فرش تصویری بلوچی

طرح قالیچه‌های بلوچی بیشتر از نقش‌های ترکمن گرفته شده است. بقیه طرح‌ها ترکیبی از طرح بخش‌های دیگر هستند. در این فرش‌ها بیشتر رنگ‌ها طبیعی‌اند.

طرح فرش ایرانی

یکی از اصلی‌ترین دسته‌بندی‌های فرش ایرانی بر اساس طرح آن‌ است. شناخت طرح فرش ایرانی یکی از بهترین راه‌های شناخت اصالت فرش است. اینجا چند نمونه از آن‌ها را به شما معرفی می‌کنیم.

طرح شاه عباسی

پایه‌ی این طرح‌ گل‌های طراحی شده‌ی خاصی به نام شاه عباسی است. این گل‌ها نقشه‌ی اصلی فرش هستند. در کنار آن‌ها اسلیمی و ختایی استفاده می‌شود.

طرح‌های این گروه:
لچک ترنج شاه‌عباسی
افشان شاه عباسی
شاه عباسی درختی
شاه عباسی شیخ صفی
شاه عباسی جانوری و…

طرح اسلیمی

شکل اصلی این طرح شاخه‌های دورانی هستند. ان شاخه‌ها یادآور درخت هستند. اسلیمی انواع زیادی دارد و در اکثر قالب‌ها تکرار می‌شود. اما در بعضی فرش‌ها این طرح، طرح اصلی است. این طرح گروه‌های فرعی زیادی دارد. برخی از آن‌ها شامل:اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی دهان اژدر، اسلیمی لچک ترنج و… است.

طرح افشان

برخلاف دیگر طرح‌ها که به هم پیوسته‌اند، در طرح افشان گل و برگ و شاخه‌ها به‌طور پراکنده در متن فرش هستند. انواع مختلف آن شامل:افشان اسلیمی، افشان ختائی، افشان بندی، افشان شکسته، افشان گل اناری، افشان شاه عباسی، افشان شاخه پیچ، افشان دسته گل، افشان حیوان دار و افشان ترنجدار است.

طرح بته جقه

این طرح نشانگر درخت سرو است. بته‌های سرکج که به بته جقه معروف‌اند. در طرح‌های بته‌ای به اندازه و اشکال مختلف دیده می‌شود.

طرح درختی

در طراحی فرش اساسا شاخ و برگ نقش اصلی را دارند. اما در طرح درختی وجه تشابه با طبیعت بسیار زیاد حفظ شده است.در اکثر فرش‌های این طرح درخت‌های کوچک و بزرگ خصوصا به شکل انفرادی ترکیب اصلی هستند.

طرح شکارگاه

ویژگی‌های طرح‌های درختی در طرح‌های شکارگاه هم وجود دارد. اما در طرح شکارگاه حیوانات وحشی در حال شکار دیده می‌شود. گروه‌های فرعی این طرح شامل: شکارگاه درختی، شکارگاه ترنجدار، شکارگاه قابی، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسری است.

طرح قابی یا خشتی

این طرح دارای قاب‌های چندضلعی است. از گروهای فرعی آن قابی اسلیمی، قابی قرآنی کرمان یا ستونی می‌توان نام برد.

طرح ماهی درهم

این طرح، یک طرح بومی و ایلی است. بافت آن هندسی ذهنی است و از روی نقشه به وجود نیامده. امروزه طرح‌های مدرنی از این طرح ایجاد شده است. این فرش برای دکوراسیون‌های مدرن بسیار مناسب است. همچنین رواج زیادی هم پیدا کرده است.

طرح محرابی

این طرح از محراب الهام گرفته شده است. تزییناتی از قبیل ستون و گل و برگ به آن اضافه شده است.

طرح ایلی

این طرح‌ها جزو قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین طرح‌های فرش ایرانی است. خالق آن قالی‌بافان بومی هستند. محیط زندگی‌شان به شکلی ساده در این طرح‌ها نمایان است. این فرش‌ها از نقشه‌های منظم و مدون پیروی نمی‌کنند. و زیبایی دلپسندی دارند.

طرح هندسی

همانگونه که از نام آن پیداست، نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه‌دار به وجود می‌آید.

طرح تلفیقی

این طرح‌هابه مرور و با ادغام طرح‌های دیگر ایجاد شده‌اند.بعضی از آن‌ها به دلیل تلفیق زیبا بسیار جذاب‌اند. اما برخی ناشی از تلفیق ناهنجار هستند.

نگهداری و شست‌وشوی مناسب فرش دستباف ایرانی

همه می‌دانیم که ارزش فرش دستباف ایرانی چقدر زیاد است. حتی ممکن است علاوه بر ارزش مادی ارزش معنوی زیادی هم برایتان داشته باشد. پس مراقبت صحیح از آن و شست‌وشوی مناسب آن یکی از مسائلی‌ست که باید با آن آشنا باشد.

مراقبت‌های قبل از شست‌وشو

برای اینکه فرشتان در هنگام شست‌وشو آسیب نبیند نکات زیر را در نظر بگیرید:

غبارگیری مناسب

معمولا وقتی فرش خود را برای غبارگیری می‌دهید از دستگاه‌های مکانیکی استفاده می‌کنند. این دستگاه با یک برس غلطتکی به فرش ضربه می‌زند. دور این برس باید متناسب با ضخامت و میزان فرسودگی فرش تنظیم شود. اگر این اتفاق درست انجام نشود می‌تواند باعث پارگی فرش شود.

یکی دیگر از روش‌های غبارگیری استفاده از دستگاه‌های مکنده است که فشار و میزان مکش هوا باید به درستی تنظیم شود.

غبارگیری سنتی

اگر می‌خواهید خودتان عمل غبارگیری را انجام دهید می‌توانید از روش سنتی آن استفاده کنید. در این روش با چوب به فرش ضربه می‌زنید. سپس با یک جاروی زبر فرش را جارو می‌کنید.

فرش‌تان را بازرسی کنید

همان‌طور که گفته شد اگر به میزان ضخامت و فرسودگی فرش دقت نکنید ممکن است حین شس‌وشو یا غبارگیری به آن آسیب بزنید. قبل از شست‌وشو پوسیدگی، وجود سوراخ یا لکه و نوع بافت فرش‌ را کنترل کنید. ریشه‌ها را قبل از شست‌وشو از هم باز کنید.

رفوکاری قبل از شست‌وشو

اگر در فرش سوراخ یا پارگی دیدید از شست آن دست نگه دارید. اول آن را رفو کنید سپس بشویید.

لکه گیری

بعد از رفو کردن فرش آن را لکه‌گیری کنید. زیرا ممکن است بعضی از لکه‌ها در حین شست‌وشو از بین نروند.

شست‌وشوی فرش

هنگام شست‌وشوی فرش چند نکته را در نظر بگیرید تا آسیب کمتری به فرش وارد شود:

• هنگام شست‌وشو فرش را روی زمین سخت پهن نکنید.
• آب خیلی گرم یا سرد نباشد. از آب ولرم استفاده کنید.
• مراقب باشید مواد شوینده‌ای که استفاده می‌کنید قلیایی نباشند.
• بعد از آبکشی، پساب باید خنثی باشد. در غیر این صورت ممکن از فرش آسیب ببیند. برای جلوگیری از این آسیب هنگام شست‌وشو از آب و اسید ۱ تا ۲ درصد استفاده کنید.
• تا فرش‌تان خشک نشده آن را در هوای آزاد و جلوی نور خورشید بگذارید.
• صبر کنید تا فرش کاملا خشک شود. در غیر این صورت جمع شدن آب در قسمت‌های پایینی فرش باعث زردی و پوسیدگی می‌شود.
• در روز‌های خیلی گرم فرش نشویید. زیرا هنگام خشک کردن دما نباید بیشتر از ۴۰ درجه باشد.
• استفاده از مواد نرم کننده باعث نرم شدن سطح فرش می‌شود.
• اگر بعد از شست‌وشو فرش دچار کجی شد باید توسط دارکش حرفه‌ای دارکشی شود.
• گل‌ها و کناره‌های فرشی که ترمیم رنگ شده‌اند در اولین شست‌وشو از بین می‌روند. عموما این بخش‌ها رنگشان ترمیم نمی‌شود.
• بعد از شست‌وشو با دستگاه پرداخت‌زنی فرش را پرداخت کنید تا سطح آن یکدست شود.

 

چگونه از فرش ایرانی در خانه استفاده کنیم؟

شناخت این طرح‌ها برای انتخاب فرش مناسب برای خانه‌تان کافی نیست. شما باید بدانید که فرش‌تان در کجای خانه قرار دارد. وسایل دیگر خانه‌تان چه سبکی هستند. و از چه دکوراسیونی بیشتر خوشتان می‌آید. سپس به سراغ انتخاب فرش برای خانه‌تان بروید.

بهتر از از طرح‌هایی که نقوش منحنی دارند برای دکوراسیون‌های سنتی‌تر استفاده کنید. مثل نقش شاه عباسی یا افشان و… . اما اگر به دنبال دکوراسیونی مدرن هستید بهتر است سراغ طرح‌هایی مثل ماهی درهم، قابی یا هندسی بروید. انتخاب رنگ فرش هم به عواملی که بالا گفتیم بستگی دارد.

عموما فکر می‌کنند فرش ایرانی به دلیل قدمت و اصالت رنگ برای چیدمان یک خانه مدرن و زیبا مناسب نیست. برخی آن را فقط در خانه‌ی پدربزرگ‌ها دیده‌اند. اینجا چند نمونه از عکسٰهای خانه‌هایی زیبا که از قالی ایرانی استفاده کرده‌اند را ببینید.

با شناخت انواع فرش ایرانی و نحوه استفاده از آن‌ها در دکوراسیون داخلی بهتر می‌توانید فرش ایرانی را بشناسید و فرش مناسب خانه خود را تهیه کرده و به بهترین نحو از آن در دکوراسیون خانه استفاده کنید.