چه اقداماتی برای نگهداری بهتر موتورخانه انجام دهیم؟

موتورخانه فضایی است که تمامی تجهیزات و تأسیسات لازم برای گرمایش و سرمایش ساختمان به صورت یک‌جا در آن واقع شده‌اند. از آن‌جا که عموماً فعالیت تأسیسات موتورخانه سروصدای زیادی تولید می‌کند، معمولاً آن‌ها را در پایین‌تر قسمت ساختمان جای می‌دهند و برای تهویه و خنک نگاه داشتن هوای موتورخانه نیز از تهویه‌ها و فن‌ها استفاده می‌کنند. داشتن هوای مطبوع چه در زمستان و چه در تابستان، داشتن آب گرم و … در اغلب اماکنی که دارای موتورخانه هستند، بسته به کارکرد صحیح اجزای این قسمت از ساختمان است. در حقیقت می‌توان گفت با آسیب دیدن یا از کار افتادن هر یک از اجزای موتورخانه فرایند تأمین گرما و سرمای لازم برای ساختمان دچار اختلال می‌شود و بنابراین ضروری است تا تمامی اماکن دارای موتور خانه نسبت به انجام اقدامات ضروری برای نگهداری بهتر موتورخانه آگاه باشند.

در این نوشته تمرکز ما بر اشاره به اقدامات لازم برای نگهداری بهتر موتورخانه است، با این حال پیش از پرداختن به این موضوع بهتر است ابتدا با نحوه‌ی کار موتورخانه و اجزای آشنا شویم تا بهتر بتوانیم در مورد نگهداری از آن‌ها صحبت کنیم.

نحوه‌ی کار موتورخانه و اجزای تشکیل دهنده‌ی آن

موتورخانه بسته به این‌که به چه منظوری و در چه مکانی تأسیس شده باشد، می‌تواند دارای اجزای مختلفی باشد. با این وجود عموم موتورخانه‌ها دارای اجزای زیر هستند:

• دیگ‌های آب یا بویلرها
• مشعل‌ها
• چیلرها
• فن کوئل
• پمپ
• لوله‌های اتصال

در ادامه به صورت مختصر به وظیفه و نحوه‌ی کارکرد هر جزء خواهیم پرداخت.

۱- دیگ‌ها

دیگ‌ها رایج‌ترین مولدهای گرمایی برای تأمین گرمایش موتورخانه هستند. وظیفه‌ی کلی دیگ‌ها در موتورخانه استفاده از انرژی حرارتی تولیده شده ناشی از سوخت برای گرم کردن آب داخل آن است. آب داخل دیگ‌ها پس از گرم شدن، وارد رادیاتورها که داخل اتاق‌های مختلف ساختمان قرار دارند، شده و با انتقال حرارت خود به رادیاتور باعث گرم شدن محیط می‌شود. تعداد دیگ‌ها و اندازه‌ی آن‌ها با توجه به مساحت بنا و میزان نیاز به آب گرم تعیین می‌شود.

دیگ‌ها با توجه به عملکردشان به سه نوع دیگ‌های آب گرم، دیگ‌های آب داغ و دیگ‌های بخار تقسیم می‌شوند. درجه‌ی حرارت آب داخل دیگ‌ها نیز وابسته به کارکرد آن‌هاست. دمای دیگ‌ها در دیگ‌های آب گرم ۸۷ درجه‌ی سانتی‌گراد، در دیگ‌های آب داغ ۲۰۰ درجه‌ی سانتی‌گراد ضمن افزایش فشار آب و در دیگ‌های بخار آن‌قدر زیاد است که آب به بخار تبدیل شود. استفاده از بخار در دیگ‌ها مستلزم درنظر گرفتن سوپاپ برای جلوگیری از آسیب دیدن تأسیسات موتورخانه است. به همین سبب در مواردی که دیگ‌ها مجهز به سوپاپ نباشند، بایستی از تبدیل آب به بخار جلوگیری به عمل آید و تنها از آب گرم یا آب داغ استفاده شود.

۲- مشعل‌ها

از مشعل‌ها برای گرم کردن آب موجود در دیگ‌ها استفاده می‌شود. مشعل‌ها عموماً مجهز به ترموستات کنترل دما هستند و زمانی که درجه‌ی حرارت آب موجود در دیگ به میزان مورد نیاز رسید، خاموش شده و با پایین آمدن دمای آب دیگ، کمتر از حداقل تعیین شده، مجدداً روشن و این فرایند تا زمانی که موتورخانه در حال فعالیت است تکرار می‌شود. به سبب همین کارکرد همیشگی توجه به مشعل‌ها برای نگهداری بهتر موتورخانه ضرورت بسیار دارد.

۳- چیلرها

از چیلرها برای تأمین سرمایش مورد نیاز ساختمان خصوصاً در فصول گرم سال استفاده می‌شود. چیلرها به طور کلی به دو نوع چیلرهای تراکمی (جذبی) و چیلرهای کمپرسوری (تراکمی) تقسیم می‌شوند، که عمده تفاوت آن‌ها در منبع انرژی آن‌هاست. چیلرهای تراکمی با استفاده از جریان الکتریکی باعث تولید سرما می‌شوند اما چیلرهای کمپرسوری با استفاده از انرژی حرارتی. در حال حاضر به سبب صرفه‌ی اقتصادی، بیشتر از چیلرهای کمپرسوری استفاده می‌شود. استفاده از چیلرهای کمپرسوری به سبب داشتن قطعات کمتر علاوه بر صرفه‌ی اقتصادی به نگهداری بهتر موتورخانه کمک قابل توجهی می‌کند.

۴- فن کوئل

فن کوئل دارای اجزای متعددی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از یک فن، کوئل‌های گرمایشی و سرمایشی و لوله‌های مرتبط. فن کوئل وظیفه‌ی انتقال سرمایش ایجاد شده توسط چیلر و گرمایش ایجاد شده توسط مشعل، جهت خنک کردن و گرم کردن هوای قسمت‌های مختلف ساختمان را بر عهده دارد. از فن کوئل‌ها بیشتر در مواقعی استفاده می‌شود که لازم باشد هر واحد ساختمان بتواند حرارت و برودت مورد نیاز خود را کنترل نماید.

برخی از فن کوئل‌ها علاوه بر تأمین گرمایش یا سرمایش محیط، هوای تازه‌ی مورد نیاز فضاهای داخل ساختمان را نیز تأمین می‌کند. فن کوئل این کار را با وارد کردن هوای بیرون از دریچه‌ای که پشت فن کوئل تعبیه شده و انتشار آن در محیط از طریق یک فن انجام می‌دهد.

۵- پمپ

کارکرد پمپ افزایش فشار آب برای گردش سریع‌تر آن به قسمت‌های مختلف ساختمان است.

۶- لوله‌های اتصال

لوله‌های اتصال که در اشکال مختلف و با استفاده از مواد اولیه‌ی گوناگونی ساخته می‌شوند، وظیفه‌ی اتصال قسمت‌های مختلف موتورخانه به یکدیگر را بر عهده دارند. محافظت صحیح از لوله‌های اتصال در نگهداری بهتر موتورخانه از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که اگر چه این اجزای موتورخانه عملکردی به پیچیدگی دیگر قسمت‌های آن ندارند، با این حال بخش زیادی از فضای موتورخانه را به خود اختصاص می‌دهند و در صورت بروز هرگونه مشکل در قسمتی از لوله‌های اتصال، عملکرد موتورخانه به کلی دچار اختلال خواهد شد.

پس از آشنایی با برخی از مهم‌ترین اجزای موتورخانه اکنون می‌توانیم با اطلاعات و آگاهی بیشتری به نحوه‌ی نگهداری بهتر موتورخانه بپردازیم.

نکاتی برای نگهداری بهتر موتورخانه

همان‌طور که گفتیم موتورخانه از اجزای مختلفی تشکیل شده است. نگهداری بهتر موتورخانه مستلزم دقت در نگهداری هر چه بهتر از تک تک این اجزاست. در نظر داشتن نکات زیر می‌تواند به نگهداری بهتر موتورخانه کمک شایان توجهی نماید.

۱- بهتر است برای نگهداری از دیگ‌ها از دستگاه‌های هوشمند برای کنترل دمای آب داخل آن‌ها استفاده شود. استفاده از ترموستات‌های هوشمند کنترل دما، علاوه بر محافظت از دیگ‌ها، باعث افزایش بهره‌وری موتورخانه نیز می‌شود.

۲- در صورتی‌که برای تأمین گرمایش مورد نیاز ساختمان بیش از یک دیگ مورد استفاده قرار گیرد، لازم است تا به چیدمان دیگ‌ها توجه شود. تمامی دیگ‌ها بایستی در یک راستا قرار گیرند. فاصله‌ی بین دیگ‌ها از یکدیگر، فاصله‌ی دیگ‌ها از فضای روبرو و همچنین فاصله‌ی دیگ‌ها از سقف موتورخانه نباید از ۱ متر کمتر باشد.

۳- جهت نگهداری بهتر موتورخانه توصیه می‌شود تا در صورت استفاده از چند دیگ، برای هر یک از دیگ‌ها دودکشی مجزا در نظر گرفته شود. اگرچه استفاده از دودکش مشترک برای دیگ‌ها در صورت رعایت استانداردهای لازم بلامانع است.

۴- دقت به رسوبات احتمالی جمع شده در قسمت‌های مختلف دیگ و اقدام به رسوب‌زدایی این قسمت‌ها و همچنین کنترل منظم دیگ برای اطمینان از اتصال صحیح آن به دیگر اجزا نیز برای نگهداری بهتر موتورخانه و دیگ توصیه می‌شود.

۵- برای نگهداری از مشعل‌ها لازم است تا به صورت دوره‌ای و منظم با باز کردن درپوش اصلی آن‌ها، نسبت به تمیز کردن لوله‌ی حس‌گر فشار هوا و همچنین فن مشعل اقدام شود.

۶- لازم است تا همواره نسبت به عملکرد صحیح شعله پخش‌کن مشعل اطمینان حاصل گردد. ۷- برای نگهداری بهتر موتورخانه و مشعل‌ها لازم است تا جرقه‌زن مشعل و یون شعله به طور مرتب مورد بازبینی قرار گیرند و در صورت نیاز نسبت به تعویض آن‌ها اقدام شود.

۷- بررسی استحکام محل قرارگیری مشعل و همچنین اتصال صحیح آن به دیگر اجزای موتورخانه برای نگهداری بهتر موتورخانه و مشعل‌ها توصیه می‌شود.

۸- برای استفاده‌ی بهینه از انرژی لازم است مقدار گاز ورودی به مشعل، متناسب با گنجایش دیگ آب و مشعل تنظیم شود.

۹- در تنظیم شعله‌ی مشعل باید دقت داشت که از برخورد شعله‌ی آن به قسمت زیرین دیگ جلوگیری به عمل آید. پوشش‌دهی ۸۰ درصد از سطح انتهایی دیگ توسط مشعل برای گرم کردن آب کافی است.

۱۰- برای نگهداری بهتر موتورخانه بهتر است تا هوای اضافه در مقدار حداقلی حفظ شده و همچنین میزان مونوکسید کربن در بازه‌ی استاندارد کنترل شود.

۱۱- برای نگهداری بهتر از چیلرها و در نتیجه نگهداری بهتر موتورخانه لازم است تا حتماً چیلر را در محلی مناسب قرار داد. به عنوان مثال قرار دادن چیلر در مجاورت دیگ آب می‌تواند باعث آسیب دیدن آن شود.

۱۲-  برای استفاده از چیلر لازم است تا ضرورتاً به ظرفیت دستگاه و استفاده‌ی صحیح از آن توجه شود. برخی از اقدامات رایج در استفاده از چیلرها مانند افزایش جریان آب داخل چیلر برای افزایش بازدهی، استفاده از آب خیلی گرم برای خنک شدن توسط چیلر، استفاده از چیلر برای مقاصدی به غیر هدفی که چیلر برای آن تولید شده و … از جمله این اقدامات هستند که نه باعث افزایش بازدهی می‌شوند و نه برخلاف باور بسیاری برای چیلر بی‌ضرر هستند.

۱۳- بهتر است برای نگهداری بهتر موتورخانه و همچنین کاهش مصرف انرژی و افزایش راندمان، برخی اقدامات برای کاهش مصرف انرژی انجام شوند. به عنوان نمونه عایق کردن لوله‌های جریان آب گرم و سرد نه تنها در کاهش هدررفت انرژی تأثیر بسیاری دارد، بلکه از آسیب دیدن لوله‌ها بر اثر انجماد احتمالی آب در فصول سرد جلوگیری می‌کند.

سخن پایانی

شاید بتوان گفت مهم‌ترین اقدام برای نگهداری بهتر موتورخانه بررسی منظم اجزای مختلف آن و حصول اطمینان از عملکرد صحیح آن‌هاست. برخی از قسمت‌های موتورخانه با توجه به ساختمان‌هایی، مانند مؤسسات تجاری بزرگ، کارخانه‌ها، هتل‌ها و …، که موتورخانه در آن‌ها واقع است و نیز عملکردشان نیازمند کنترل و بررسی روزانه و گاهی حتی چندین بار در طول یک روز هستند، این در حالی است که بررسی برخی از قسمت‌های دیگر موتورخانه تنها یک بار در سال کافی است.

علاوه بر این باید دقت داشت که برخی از اجزای موتورخانه مانند چیلرها، فن کوئل، مشعل‌ها و … خود دارای قسمت‌های متعدد دیگری هستند و نگهداری از این اجزاء مستلزم حصول اطمینان از عملکرد درست تمامی قسمت‌های آن‌هاست. این در حالی است که پیچیدگی برخی از اجزای موتورخانه به گونه‌ای است که به سرویس شدن توسط فرد متخصص نیاز دارد و افراد فاقد صلاحیت قادر به تشخیص و برطرف کردن نقایص احتمالی آن‌ها نیستند.

برای نگهداری بهتر موتورخانه لازم است تا سرویس دوره‌ای مورد نیاز هر یک از اجزای موتورخانه را همواره به صورت منظم و با استفاده از تخصص اشخاص واجد صلاحیت، به اجرا گذاشت و در این امر از قصور و غفلت خودداری نمود، چرا که در اغلب موارد خسارات وارده به موتورخانه بر اثر غفلت در بازبینی منظم آن بسیار بیشتر از هزینه‌ی نگهداری از موتورخانه خواهد بود.