بیماری آلزایمر بیماری‌ای ست که کم‌تر کسی است که نام آن را نشینده باشد. رسانه‌های مختلف، به سبب‌های گوناگون، نام آن را می‌آورند و در موردش بحث می‌کنند و خلاصه در این‌جا و آن‌جا سخن‌ها در باب آن بسیار اند و حرف و حدیث‌های زیادی حول‌اش وجود دارند. این نوشتار از مجله استادکار نیز تمرکزش روی بیماری آلزایمر است. در ادامه خواهیم گفت که این بیماری دقیقاً چیست، چه نشانه‌هایی دارد، کدامین علت‌ها مسبب‌اش هستند و چه روش‌هایی برای درمان آن وجود دارند. پس اگر به‌دنبال آگاهی بیشتر در ارتباط با بیماری آلزایمر هستید، جای درستی آمده‌اید. تا انتهای این نوشتار همراه ما باشید.
مقدمه در باب بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر یک بیماری پیش‌رونده است که موجب تحلیل‌رفتن سلول‌های مغزی و درنهایت مرگ‌شان می‌شود. شایع‌ترین علامت آلزایمر فراموشی است و رفته‌رفته با پیشرفت بیماری ممکن است بیمار توانایی انجام کارهای روزمره را نیز از دست بدهد. درمان خاصی برای این بیماری وجود ندارد و گاه از یک سری داروها برای کنترل علائم آن استفاده می‌شود.
گفتنی است که اکثر قریب به اتفاق مبتلایان به آلزایمر بیش از ۶۵ سال سن دارند و درصورتی‌که کسی پیش از ۶۵ سالگی به این بیماری مبتلا شود درواقع گفته می‌شود که آلزایمر زودرس گرفته است. همچنین آلزایمر دقیقاً همان زوال عقل یا دمانس نیست، بلکه نوعی زوال عقل است.
در ادامه با سرفصل‌های زیر همراه شما خواهیم بود:
- علائم آلزایمر
- علت آلزایمر
- عوامل خطر آلزایمر
- تشخیص آلزایمر
- پیشگیری از ابتلا به آلزایمر
- درمان آلزایمر
علائم بیماری آلزایمر
اختلالات حافظه و فراموشی کلیدی‌ترین علائم بیماری آلزایمر هستند. در مراحل اولیه ممکن است بیمار اتفاقات اخیر را فراموش کند و یا به‌دشواری به خاطر آوَرَد، اما رفته‌رفته با پیشرفت بیماری وضعیت حافظه‌ی بیمار بدتر می‌شود. افزون بر حافظه، سایر موارد مربوط به مغز بیمار نیز کم‌کم به تحلیل می‌روند و بیش از خود بیمار، این اطرافیان او هستند که متوجه علائم می‌شوند؛ علائمی از جمله:
۱- علائم مربوط به حافظه
هر کس ممکن است گاه برخی اسم‌ها را از یاد ببرد و با فشار به ذهن خود آن‌ها را دوباره به خاطر آورد. فراموش‌کردن نام مدرسه‌ی دوران کودکی، نام معلم دوران ابتدایی، نام خیابان محل زندگی دوست‌مان و … چیز عجیب و ناآشنایی نیست، اما فرد مبتلا به آلزایمر وضعیتی بسیار شدیدتر از این وضعیت را تجربه می‌کند. او ممکن است فراموش کند که محل زندگی‌اش کجاست و برای بازگشت به خانه سردرگم شود و سرانجام مسیری اشتباه را برگزیند. فرد آلزایمری ممکن است قرار ملاقات‌ها، از ساعت‌شان گرفته تا محل‌شان، را فراموش کند. ممکن است حتی نام اعضای خانواده‌اش را نیز از یاد ببرد و حتی در مراحل پیشرفته‌تر اصلاً توانایی نام‌بردن چیزها را نداشته باشد چراکه اصلاً نام‌شان را به‌خاطر نمی‌آورد.
۲- علائم مربوط به تفکر
کسی که به بیماری آلزایمر دچار است، به‌درستی نمی‌تواند بیندیشد. او تفکر و تمرکزی مختل دارد، خصوصاً در ارتباط با مفاهیم انتزاعی از جمله اعداد. در ضمن، آلزایمری‌ها زمانی که باید چند کار با هم را انجام دهند به‌شدت ناتوان نشان می‌دهند.
۳- علائم مربوط به قضاوت‌کردن و تصمیم‌گرفتن
فرد مبتلا به الزایمر در قضاوت‌کردن و تصمیم‌گرفتن نیز ناتوان نشان می‌دهد. او قدرتِ گرفتن یک تصمیم قاطع را ندارد. همچنین ممکن است اصلاً تصمیم‌هایی که می‌گیرد و انتخابهایی که می‌کند بسیار دور از منطق باشند. مثلاً ممکن است فرد آلزایمری در هوای گرم تابستان تصمیم بگیرد لباس گرم بپوشد و با یقه‌اسکی به بیرون برود.
۴- سایر تغییرات مغزی
افزون بر موارد فوق، یک سری تغییرات مغزی در بیمار آلزایمری بروز می‌کنند که ممکن است منجر به ظهور علائم زیر شوند:
- افسردگی
- نوسانات خلقی
- اجتماع‌گریزی
- سرگردانی
- پرخاش‌گری
علل بیماری آلزایمر
علت دقیق و شاخصی هنوز برای آلزایمر معرفی نشده. دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند درک کنند که آلزایمر دقیقاً از چه سبب ایجاد می‌شود. اما در کل دانشمندان باور دارند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و شیوه‌ی زندگی در بروز آلزایمر نقش دارند. افزون بر این، آلزایمر ناشی از اختلال در عملکرد پروتئین‌های مغز است که رفته‌رفته مرگ سلول‌های مغزی را در پی دارد. آسیب در ابتدا از قسمتی از مغز که کنترل حافظه را در اختیار دارد شروع می‌شود، آن هم سال‌ها پیش از ظهور اولین نشانه‌ها.
در آخر آن که تحقیقات برای بررسی ارتباط ژن و آلزایمر در حال انجام اند و سال‌ها پیش نیز انجام شده‌اند. اما وضعیت به‌گونه‌ای نیست که بتوان با قاطعیت از ارتباط کامل و مستقیم ژنتیک و آلزایمر سخن گفت. در کل در بسیاری از بیماران آلزایمری یک ژن وجود دارد با نام Apolipoprotein E (APOE). از طریق آزمایش خون می‌توان فهمید که فرد دارای این ژن است یا خیر. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که وجود این ژن در بدن هر انسان به معنای آن نیست که او حتماً و صددرصد به آلزایمر مبتلا است یا قرار است در آینده مبتلا شود و افزون بر این، نبودِ این ژن نیز به معنای آن نیست که حتماً و صددرصد فردِ فاقد این ژن به آلزایمر مبتلا نشده است.
عوامل خطر بیماری آلزایمر
احتمالاً موارد زیر موجب افزایش خطر ابتلا به آلزایمر می‌شوند:
- سن بالا: هرچه سن بالاتر رود، خطر ابتلا به آلزایمر بیشتر می‌شود. توجه داشته باشید که این به معنای آن نیست که هر کس به سن بالا، خصوصاً بالای ۶۵ سال، برسد به آلزایمر دچار می‌شود؛ نه! فقط احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد.
- سابقه خانوادگی: اگر والدین یا برادر و خواهر یک فرد به آلزایمر مبتلا شده باشند، خطر ابتلای آن فرد به آلزایمر زیاد است.
- ژنتیک: در مورد ژنتیک در بالا صحبت شد. وجود یک ژن در بدن یک فرد خطر ابتلای او به آلزایمر را افزایش می‌دهد.
- سندرم داون: کم نیستند تعداد کسانی که سندرم داون داشته‌اند و در دوران سالمندی به آلزایمر مبتلا شده‌اند. این امر به سبب وضعیت کروموزوم‌های آن‌ها و ارتباط آن‌ها با بتاآمیلوئیدها که ارتباط مستقیمی با آلزایمر دارند است.
- مشکلات خواب: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که افراد دارای اختلال خواب بیش از سایرین در معرض ابتلا به آلزایمر هستند.
- عدم سلامت قلب: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که شیوه‌ی زندگی و عدم سلامت قلب نیز در ابتلا به این بیماری نقش دارند. مثلاً ورزش‌نکردن، دیابت نوع دو، سیگار کشیدن یا در معرض دود سیگار قرار گرفتن، فشار خون بالا، کلسترول بالا و چاقی از جمله مواردی هستند که می‌توانند با آلزایمر در ارتباط باشند.
تشخیص بیماری آلزایمر
تنها روش قطعی برای تشخیص آلزایمری‌بودن یک شخص بررسی بافت‌های مغزی او پس از مرگ است. با این حال، پزشک معمولاً از یک سری روش مختلف برای بررسی وضعیت مغز بیمار نیز می‌تواند استفاده کند. اول آن که پزشک یک بررسی فیزیکی انجام می‌دهد و پرسش‌هایی از فرد در ارتباط با سابقه‌ی پزشکی او، سابقه‌ی خانوادگی در ارتباط با بیماری آلزایمر، نوع داروهای مصرفی، مصرف الکل و موارد این قبیل می‌پرسد. سپس از آزمایش‌های ذهنی، عصبی و موارد این قبیل استفاده می‌کند. مثلاً پرسش‌هایی از شخص می‌پرسد تا وضعیت حافظه‌ی او را، چه کوتاه‌مدت و چه بلندمدت، مورد بررسی قرار دهد.
مثلاً ممکن است از شخص پرسش‌هایی در مورد کیستی رییس‌جمهور، ارتباط برخی کلمات با وقایع و موارد این قبیل بپرسد. حتی ممکن است پزشک بررسی فشار خون، نمونه‌ادرار و ضربان قلب را نیز در دستور کار قرار دهد. گاه حتی برای بررسی‌های بیشتر از MRI و خصوصاً توموگرافی انتشار پوزیترون استفاده می‌شود.
درمان بیماری آلزایمر
در باب درمان نیز باید گفت که در حال حاضر درمان خاص و قطعی‌ای برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، اما با این حال پزشک از یک سری داروها و کارها برای کنترل علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری استفاده می‌کند.
برای این کار، اولین گزینه‌های دارویی donepezil و rivastigmine هستند که می‌توانند به حفظ استیل‌کولین در مغز کمک کنند (استیل‌کولین نوعی انتقال‌دهنده‌ی عصبی است که می‌تواند به بهبود وضعیت حافظه کمک کند).
برای آلزایمر شدید نیز احتمالاً از donepezil و memantine استفاده شود. memantine می‌تواند اثرات ناشی از گلوتامات اضافی را کنترل کند (گلوتامات یک ماده‌ی شیمیایی است که در مغز آلزایمری‌ها با میزان زیادی ترشح می‌شود و می‌تواند به سلول‌های مغزی آسیب برساند).
افزون بر این داروها، ممکن است پزشک از داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب و آنتی‌سایکوتیک برای کنترل علائم روانی آلزایمر استفاده کند.
یک سری توصیه نیز به خود بیمار و اطرافیان‌اش داده می‌شوند. این توصیه‌ها عمدتاً برای بهبود وضعیت زندگی بیمار هستند؛ از نصب برنامه‌های مکان‌یاب روی گوشی همراه تا نگهداری شماره‌های ضروری تلفن در جیب.
پیشگیری از بیماری آلزایمر
همان‌گونه که درمانی قطعی برای این بیماری وجود ندارد روشی قطعی نیز برای پیشگیری از بیماری آلزایمر وجود ندارد. با این حال، برخی تحقیقات نشان‌دهنده‌ی آن اند که بعضی تغییرات در نحوه‌ی زندگی می‌توانند برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری و حتی در کنترل علائم آن در افراد مبتلا مفید باشند:
- ترک سیگار
- مصرف مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان
- ورزش منظم
- پیروی از رژیم غذایی گیاهی
- ترک الکل
- گوش‌دادن به موسیقی
- کتاب‌خواندن
خلاصه‌ی مطلب بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر یک بیماری پیش‌رونده است که عمدتاً افراد را در کهن‌سالی دچار می‌سازد. این بیماری نوعی از بیماری زوال عقل بوده و در حال حاضر روشی قطعی برای درمان و پیشگیری از آن نیز وجود ندارد. عمده‌ترین علامت این بیماری اختلال در حافظه است، اما به‌تدریج سایر فعالیت‌های مغزی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
منابع: healthline | mayoclinic
