داخل هر استخوان سالم فضاهایی کوچک به‌مانند لانه زنبور وجود دارند. پوکی استخوان این فضاها را بزرگتر کرده و در نتیجه تراکم استخوان و همچنین قدرت آن کاهش می‌یابند. پوکی استخوان یکی از رایج‌ترین عارضه‌هایی است که گریبان‌گیر افراد سالمند می‌شود. البته هر فردی در هر سنی می‌تواند به پوکی استخوان دچار شود، ولی درصد بروز این عارضه در افراد سالمند و خصوصاً زنان پس از دوران یائسگی بیشتر است. گفته می‌شود در حال حاضر در آمریکا نزدیک به ۵۳ میلیون نفر یا پوکیِ استخوان دارند و یا آن که خطر ابتلای‌شان به این عارضه زیاد است. در ادامه بیشتر در مورد این عارضه صحبت خواهیم کرد. خواهیم گفت که چه مواردی موجب این عارضه می‌شوند، چه درمان‌هایی برای آن وجود دارند و از چه راه‌هایی می‌توان نسبت به پیشگیری از آن اقدام کرد.
علائم پوکی استخوان
مراحل اولیه‌ی پوکی استخوان علامت خاصی ندارند. در اغلب موارد، شکستگی استخوان است که می‌تواند علامتی برای پوکیِ استخوان باشد. در واقع در بسیاری موارد افراد مبتلا به این عارضه متوجه ابتلای‌شان به پوکی استخوان نمی‌شود مگر آن که یکی از استخوان‌های‌شان شکسته شود و بابت آن به نزد پزشک بروند و سپس بفهمند که ماجرا از چه قرار است.
البته در برخی موارد نیز، خصوصاً در موارد شدید، علائمی بروز می‌کنند از جمله:
- درد پشت
- ناخن‌های ضعیف و شکننده
- کاهش وزن
- کوتاه‌شدن قامت
در موارد شدید، هنگامی که پوکی استخوان برای مدتی طولانی تشخیص داده نشده و لذا مورد درمان قرار نگرفته است، حتی ممکن است یک عطسه موجب شکستگی در قسمت پشتی بدن و یا گردن شود.
علل و عوامل خطر پوکی استخوان
بدن من و شما در حالت عادی استخوان‌های قدیمی را از بین می‌برد و استخوان‌های جدید را جایگزین آن‌ها می‌کند. در سنین جوانی، بدن فرآیند تشکیل استخوان‌های جدید را سریع‌تر از ازمیان‌رفتن استخوان‌های قدیمی انجام می‌دهد، اما هر چه سن بالاتر رود فرآیند ازبین‌رفتن استخوان‌های قدیمی سریع‌تر می‌شود.
بیشتر بدانید علل، علائم و راه‌کارهای خانگی برای درمان واریس
با توضیحی که در مورد علت اصلی پوکی استخوان داده شد، حال می‌توان در مورد عوامل خطر این عارضه بحث کرد:
۱- عوامل تغییرناپذیر
یک سری از عوامل پوکی استخوان قابل تغییر و پیشگیری نیستند از جمله:
- زن‌بودن: زنان به نسبت مردان بیشتر در معرض این عارضه هستند.
- میانسال‌بودن: با توضیحی که در بالا داده شد، هر چه سن بیشتر باشد خطر ابتلا به پوکیِ استخوان بیشتر است.
- سابقه خانواده
- کوچک‌جثه بودن
۲- سطح هورمون‌ها
زیاد بودن یا کم بودن یک سری هورمون‌ها در بدن خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد، از جمله:
- هورمون‌های جنسی: کم‌بودن سطح هورمون‌های جنسی می‌تواند خطر پوک‌شدن استخوان‌ها را افزایش دهد. به همین دلیل است که در دوران یائسگی زنان به سبب ازدست‌دادن هورمون استروژن بیشتر در معرض این عارضه قرار می‌گیرند. مردانی هم که به‌سبب درمان سرطان پروستات میزان تستسترون‌شان کاهش می‌یابد بیشتر در معرض این بیماری هستند.
- هورمون‌های تیروئید: درصورتی‌که تیروئید پرکار باشد و بیش از اندازه هورمون تولید کند خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد.
ضمناً بالا بودن هورمون‌های فوق کلیوی نیز احتمالاً در بالا رفتن خطر این عارضه نقش دارد.
۳- تغذیه
مهم‌ترین عامل تغذیه‌ای که در پوکی استخوان نقش دارد کمبود کلسیم است. کسانی که به هر دلیلی میزان کلسیم دریافتی‌شان کم است بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
۴- داروها
استفاده‌ی خوراکی و تزریقی از داروهای کورتیکواستروئید مانند پردنیزون و کورتیزون نیز می‌تواند خطر ابتلا به پوکی‌استخوان را افزایش دهد. مصرف برخی داروهای معده، تشنج و سرطان نیز چنین نقشی دارند.
۵- مشکلات خاص پزشکی
برخی بیماری‌ها و عارضه‌ها نیز ممکن است راه را برای بروز پوکی‌استخوان هموار کنند از جمله:
- بیماری سلیاک
- بیماری روده التهابی
- انواع سرطان
- مولتیپل میلوما
- برخی بیماری‌های کلیوی
- برخی بیماری‌های کبدی
۶- برخی عادات زندگی
برخی از شیوه‌های زندگی نیز در بروز این عارضه نقش دارند. مثلاً کسانی که زندگی کم‌تحرک را انتخاب کرده‌اند و یا آنان که الکل و سیگار مصرف می‌کنند در معرض خطر بیش‌تری برای ابتلا به این بیماری قرار دارند.
درمان پوکی استخوان
پس از آن که بیمار برای تشخیص پوکی استخوان به پزشک مراجعه می‌کند، با استفاده از دستگاهی که سطح پایینی از اشعه ایکس را روی استخوان‌ها می‌تاباند دریافته می‌شود که فرد به پوکی‌استخوان مبتلا است یا خیر. پس از تشخیص بیماری، با توجه به سن، وضعیت بدنی فرد، میزان تراکم استخوان و موارد دیگر پزشک از روش‌های مختلفی برای درمان عارضه استفاده می‌کند. نکته‌ی مهمی که پزشک برای درمان مشکل درنظر می‌گیرد این است که تا به چه میزان خطر شکستگی استخوان در فرد مورد نظر در ۱۰ سال آینده وجود دارد. اگر او تشخیص دهد که خطر شکستگی استخوان زیاد نیست احتمالاً از دارو استفاده نکند.
این نکته نیز قابل ذکر است که درمانی قطعی و مشخص برای این عارضه وجود ندارد و در اغلب اوقات درمان‌ها برای قوی‌تر ساختن استخوان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
درمان دارویی
رایج‌ترین داروهایی که برای این عارضه استفاده می‌شوند بیسفسفونات‌ها هستند. این داروها مانع از آن می‌شوند که توده‌های استخوانی از دست بروند. مهم‌ترینِ آن‌ها عبارت اند از:
- آلندرونات (alendronate)
- ایباندرونات (ibandronate)
- زولدرونیک اسید (zoledronic acid)
جز این داروها از یک سری داروهای دیگر نیز استفاده می‌شود از جمله:
- تستسترون: در مردان افزایش میزان تستسترون می‌تواند موجب افزایش تراکم استخوانی شود.
- استروژن: در زنان نیز افزایش میزان استروژن احتمالاً همراه است با افزایش تراکم استخوانی؛ هرچند که خطرات خاص خود را نیز دارد.
- رالوکسیفن: این دارو نیز برای زنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. رالوکسیفن خطرات کم‌تری نسبت به استروژن دارد.
- دنوزوناب یا پرولیا: این دارو به صورت تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تری‌پاراتاید: این دارو نیز به صورت تزریقی بوده و موجب تحریک سلول‌های استخوان‌ساز می‌شود.
سایر درمان‌ها
افزون بر درمان دارویی، ممکن است پزشک از سایر روش‌های درمانی از جمله تغییر شیوه‌ی زندگی نیز استفاده کند از جمله:
- تمرینات ورزشی مخصوص
- افزایش مصرف ویتامین D (چه از طریق مواد غذایی و چه از طریق مکمل)
- افزایش مصرف کلسیم (چه از طریق مواد غذایی و چه از طریق مکمل)
- ترک سیگار
- ترک الکل
- جلوگیری از سقوط (از طریق پوشیدن کفشهای مناسب، افزایش احتیاط به‌هنگام راه‌رفتن و از پله بالا رفتن و …)
پیشگیری از پوکی استخوان
بهترین کار در ارتباط با پوکی‌استخوان این است که پیش از ابتلا به آن نسبت به پیشگیری از ابتلا به آن اقدام شود. برخی کارها در این راه سودمند هستند از جمله:
- دریافت کافی پروتئین (با افزایش مصرف سویا، لبنیات، تخم‌مرغ و حبوبات)
- حفظ وزن در محدوده‌ی متعادل
- دریافت کافی کلسیم (از طریق مصرف لبنیات، سبزیجات برگ‌سبز، ماهی و فرآورده‌های سویا)
- دریافت کافی ویتامین D (از طریق قرار گرفتن در معرض نور خورشید و مکمل ویتامین D)
سخن آخر
در این مطلب در مورد چیستی پوکی استخوان، علائم، علل و روش‌های درمانی این عارضه بحث شد. گفته شد که در دوران سالمندی بسیاری از افراد، خصوصاً زنان، در معرض ابتلا به این عارضه هستند. افزایش سن، کوچک‌جثه بودن، مصرف برخی داروها، کمبود کلسیم و پایین یا بالا بودن سطح برخی از هورمون‌ها نیز از جمله عوامل خطر این عارضه هستند. درمانی قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما با استفاده از درمان‌های دارویی و تغییر روش زندگی می‌توان نسبت به افزایش تراکم استخوانی و بهبود قدرت استخوان‌ها اقدام کرد.
در آخر قابل ذکر است که برای تشخیص قطعی این عارضه و همچنین درمان آن باید حتماً به پزشک مراجعه شود. این نوشتار صرفاً جنبه‌ی اطلاع‌رسانی دارد.
منابع: healthline | mayoclinic
