دیابت، خصوصاً نوع دو، در حال حاضر، البته متأسفانه، شیوع بسیاری دارد و به سبب نوع زندگی در قرن بیست‌ویکم بسیاری از افراد به آن مبتلا می‌شده‌اند. چاقی، عدم تحرک، مصرف فست‌فودها و در کل رژیم غذایی ناسالم از جمله مواردی هستند که در افزایش شیوع دیابت نقش داشته‌اند. دیابت اگر کنترل نشود و قند خون به میزان بالایی برسد، عوارضی گریبان بدن را می‌گیرد، عوارضی که گاه می‌توانند حتی موجب قطع عضو شوند. بنابراین باید با احتیاط با دیابت برخورد کرد و از طریق توصیه‌های پزشک اقدام به کنترل دیابت نمود. این مطلب از مجله استادکار بر روی عوارض دیابت تمرکز دارد. در ادامه به همراه یک‌دیگر خواهیم دید که دیابت، در صورت عدم کنترل، می‌تواند چه تأثیرات خطرناکی روی بدن داشته باشد.
دیابت چیست و چه علائمی دارد؟
بهتر است پیش از پرداختن به عوارض دیابت اندکی در مورد چیستی دیابت، علائم آن و علل و عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند صحبت کنیم.
دیابت به طور کلی دلالت دارد بر وضعیتی که در اثر عدم تولید انسولین و یا عدم توانایی انسولین، قند خون از میزان استاندارد بالاتر می‌رود. دیابت بر دو نوع است: نوع یک و نوع دو (البته دیابت بارداری نیز وجود دارد که عمدتاً پس از زایمان از بین می‌رود، هر چند که در برخی شرایط امکان تبدیل آن به دیابت نوع دو نیز وجود دارد).
دیابت نوع یک از همان کودکی و به طور ناگهانی بروز می‌کند و ناشی از نقص در تولید انسولین توسط لوزالمعده است. اما دیابت نوع دو به تدریج ایجاد شده و عمدتاً به سبب مقاومت بدن در برابر انسولین است، هر چند که این امر نیز می‌تواند دست آخر منجر به نقص در تولید انسولین شود.
علائم دیابت به میزان قند خون بستگی دارند و می‌توانند گستره‌ی گسترده‌ای را شامل شوند. اما به طور کلی از عمده‌ترین و شایع‌ترین علائم دیابت می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- تشنگی زیاد
- تکرر ادرار
- گرسنگی شدید
- کاهش وزن ناگهانی
- وجود کتون‌ها در ادرار (کتون‌ها محصولاتی جانبی از تجزیه‌ی چربی‌ها هستند و در صورتی که انسولین کار خود را به درستی انجام ندهد، کتون‌ها وارد ادرار می‌شوند.)
- خستگی
- تحریک پذیری
- تاری دید
- کاهش سرعت التیام زخم‌ها
- عفونت‌ها مکرر (مانند عفونت لثه، عفونت دندان و عفونت واژن)
علل دیابت
دقیقاً مشخص نیست که علت دیابت نوع یک چیست، اما مکانیزم این نوع دیابت این است که سیستم ایمنی به پانکراس یا همان لوزالمعده حمله می‌کند و نتیجه‌ی آن نقص در تولید انسولین خواهد بود. گفته می‌شود عوامل محیطی و ژنتیکی می‌توانند در حمله‌ی سیستم ایمنی به پانکراس نقش داشته باشند، هر چند که قاطعیتی در این زمینه وجود ندارد.
اما در پیش‌دیابت (وضعیتی که قند خون بالاست ولی تمامی علائم دیابت وجود ندارند) و همچنین دیابت نوع دو، بدن به انسولین مقاوم شده ولی لوزالمعده قادر به تولید انسولینی نیست که بتواند به این وضعیت غلبه کند. در چنین وضعیتی به جای آن که قند به سلول‌ها برسد و انرژی آن‌ها را تأمین کند در خون جریان می‌یابد و به این ترتیب افزایش قند خون اتفاق می‌افتد.
علت اصلی دیابت نوع دو نیز دقیقاً مشخص نیست، هرچند که یک سری عامل احتمالی شناخته‌شده هستند، همچون سن و اضافه‌وزن.
در کل می‌توان عوامل خطر دیابت نوع یک را سابقه خانوادگی، عوامل محیطی و نقص در سیستم ایمنی دانست، و از موارد زیر به عنوان عوامل خطر دیابت نوع دو یاد کرد:
- وزن
- عدم تحرک کافی
- سابقه خانوادگی
- دیابت بارداری (برخی از کسانی که در دوران بارداری به دیابت مبتلا می‌شوند ممکن است بعدها به دیابت نوع دو مبتلا شوند.)
- سندرم تخمدان پلی کیستیک در زنان
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- تری گلیسرید بالا
عوارض دیابت
حال که نیم‌نگاهی به دیابت، علائم و علل آن داشتیم نوبت به بحث اصلی یعنی عوارض دیابت رسیده است. دیابت باید کنترل شود در غیر این صورت عوارض آن می‌توانند تقریباً تمامی اعضای بدن را دربرگیرند و خطراتی را به همراه آورند.
برخی از عوارض دیابت عبارت اند از:
۱- بیماری‌های چشمی
یکی از اعضای بدن که در صورت بالا بودن قند خون ممکن است با آسیب‌هایی مواجه شود چشم است. گفته می‌شود دیابت اصلی‌ترین عامل در از بین رفتن بینایی در میان افراد ۲۰ تا ۷۴ ساله است. بیماری‌هایی که دیابت می‌تواند برای چشم به همراه داشته باشد یکی گلوکوم (آب‌سیاه) است و دیگری آب‌مروارید. اما خطر اصلی دیابت در این است که می‌تواند موجب آسیب به عروق خونی شبیکه شده و رتینوپاتی را به همراه داشته باشد که در شرایط خطرناک‌تر همین رتینوپاتی می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی شود.
اما خبر خوب این است که تحقیقات نشان از آن دارند که با کنترل بیماری دیابت و انجام منظم آزمایش‌های چشم می‌توان تا ۹۰ درصد از بروز رتینوپاتی جلوگیری کرد.
۲- بیماری‌های کلیوی
یکی دیگر از عوارض دیابت بروز بیماری‌های کلیوی است. متأسفانه قند خون بالا می‌تواند به کلیه‌ها آسیب زده و برخی بیماری‌ها و اختلالات را برای آن‌ها به همراه داشته باشد. کلیه‌ها حاوی گلومرول (میلیون‌ها کلافک خونی) هستند که به واسطه‌ی آن می‌توانند تصفیه‌ی خون را انجام دهند. اما دیابت می‌تواند به این سیستم تصفیه آسیب وارد آورد و حتی منجر به نیاز بیمار به دیالیز شود. به آسیب دیابت به کلیه‌ها نفروپاتی گفته می‌شود.
۳- آسیب اعصاب
یکی دیگر از عوارض دیابت برای بدن آسیب به اعصاب بدن است که اصطلاحاً به آن نوروپاتی می‌گویند. قند اضافه می‌تواند دیواره‌ی رگ‌های باریک یا همان مویرگ‌ها را دچار آسیب سازد. این مویرگ‌ها وظیفه‌ی تغذیه‌ی اعصاب خصوصاً در قسمت پاها را بر عهده دارند و بنابراین در صورت آسیب‌دیدن‌شان مشکلاتی در اعصاب به وجود می‌آید. این مشکلات اعصاب علائمی دارند از جمله: سوزش، بی حسی و حتی درد که البته این درد و سوزش در صورت عدم درمان به تدریج به سایر نقاط بدن نیز گسترش می‌یابند و حتی اختلالات نعوظ در مردان را سبب می‌شوند.
۴- آسیب به پا
آسیب عصبی به بدن و خصوصاً پاها موجب می‌شود که جریان خون و اعصاب به خوبی در پاها انجام نشود و راه برای عفونت باز شود. در بیماران دیابتی، زخم‌هایی که روی پاها ایجاد می‌شوند خیلی دیر بهبود می‌یابند، یا اصلا بهبود نمی‌یابند. به همین دلیل است که در موارد شدید، یعنی در مواردی که دیابت کنترل نمی‌شود، عفونت پا منجر به قطع پا می‌شود.
البته نباید خیلی نگران بود، چرا که در صورت کنترل قند خون خطر عفونت نیز کاهش پیدا می‌کند. همچنین بیماران دیابتی برای پیشگیری از عوارض نوروپاتی دیابتی باید کفش‌های تنگ نپوشند و تا جای امکان اجازه ندهند که زخمی در پای‌شان ایجاد شود.
۵- آلزایمر
دیابت نوع دو می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های زوال عقل از جمله آلزایمر را افزایش دهد. دقیقاً مشخص نیست که دیابت چگونه موجب آلزایمر می‌شود، اما چیزی که مشخص است این است که هر چه دیابت کنترل‌نشده‌تر باشد خطر ابتلا به آلزایمر نیز بیشتر است.
۶- مشکلات دهان و دندان
آخرین مورد از عوارض دیابت بروز مشکلات لثه است. در بیماران دیابتی ممکن است لثه‌ها قرمز، متورم و خونی شوند و خطراتی را به همراه داشته باشند. به همین دلیل است که پزشکان همواره توصیه می‌کنند که بیماران دیابتی به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنند.
سخن آخر
هر یک از عوارض دیابت در اکثر مواقع فقط برای کسانی بروز می‌کنند که دیابت‌شان را کنترل نمی‌کنند. اما کسانی که مرتب به پزشک می‌روند و تحت نظر او در حال کنترل بیماری‌شان هستند کمتر به این عوارض مبتلا می‌شوند. در کل باید هم از نظر تغذیه، هم از نظر دارو و هم از نظر میزان فعالیت به مقابله به بیماری دیابت برخاست و اجازه نداد که عوارض آن بدن را دربرگیرند.
منابع: |webmd | mayoclinic
