یکی از شایع‌ترین انواع سرطان، سرطان پوست است که مستقیماً با شیوه‌ی زندگی انسان و اقدامات نادرست او برای به‌تسخیر درآوردن و بهره‌بردن از طبیعت در ارتباط است. بدیهی ست که آگاهی بیشتر در مورد این سرطان می‌تواند نقش مهمی در تشخیص زودهنگام آن داشته و احتمال کنترل و درمان آن را بیشتر سازد. به‌همین سبب در این نوشته برآن شدیم تا آگاهی بیشتری پیرامون سرطان پوست در اختیار شما قرار دهیم. گفتنی است که نشانه‌هایی که برای این سرطان ذکر خواهند شد به معنای ابتلای قطعی شما به این بیماری نیستند. درواقع علی‌رغم گسترش انواع سرطان، هنوز افراد کمی به درجات سخت این بیماری مبتلا می‌شوند. تنها کاری که بایستی با مشاهده‌ی علائم این بیماری در بدن خود انجام دهید، حفظ خونسردی و مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی علائم است.
انواع سرطان پوست
سرطان پوست به چهار گونه‌ی زیر دسته‌بندی می‌شود:
- سرطان سلول پایه‌ای (Basal-cell carcinoma)
- ملانوما یا تومور با منشأ سلول‌های ملانین‌دار (Melanoma)
- سرطان پوست غیر ملانومی (Nonmelanoma skin cancer)
- کارسیوم سلول سنگفرشی (Squamous carcinoma of the skin)
البته برخی از پزشکان و محققان انواع سرطان پوست را به دو دسته‌ی کلی‌تر سرطان‌های پوست با منشأ سلول‌های ملانین‌دار و سرطان‌های پوست غیر ملانومی تقسیم‌بندی می‌کنند و دیگر انواع سرطان ذکرشده در دسته‌بندی اول را زیرمجموعه‌های این دسته‌بندی کلی‌تر به‌شمار می‌آورند. به‌عنوان‌مثال سرطان سلول پایه‌ای در دسته‌بندی دوم به‌عنوان زیرمجموعه‌ی دسته‌سرطان‌هایِ پوستِ غیر ملانومی به حساب می‌آورند.
به هرشکل با توجه به رسمیت دسته‌بندی نخست و باتوجه به این‌که بیشتر انواع سرطان پوست شامل موارد ذکرشده در دسته‌بندی مذکور هستند، ما دسته‌بندی اول را معیار قرار داده و باقی مطلب را براساس آن ادامه خواهیم داد.
علائم انواع سرطان پوست
هر کدام از انواع سرطان پوست دارای علائم مختلفی هستند که به احتمال زیاد به علائم دیگر اشکال این سرطان و نیز با بسیاری از دیگر بیماری‌ها شباهت دارد.
گرچه برخی نشانه‌های کلی برای انواع سرطان پوست ارائه می‌شوند، اما علائم مرتبط با سرطان پوست در مورد تمامی بیماران مشابه نیستند و به‌طور کلی ممکن است این بیماری با علائم مختلفی بروز کند:
۱- علائم سرطان سلول پایه‌ای
سرطان سلول پایه‌ای رایج‌ترین نوع سرطان پوست است. حدود ۹۰ درصد از سرطان‌های پوست به شکل سرطان سلول پایه‌ای خود را نشان می‌دهند. سلول‌های سرطانی در این نوع سرطان پوست به‌آهستگی رشد می‌کنند و بیشتر در قسمت‌هایی از بدن ایجاد می‌شود که در معرض تابش نور آفتاب قرار دارد؛ به‌عنوان مثال در نواحی سر و گردن. گفتیم که شیوه‌ی زندگی انسان در افزایش میزان سرطان نقش مؤثری داشته است و این‌جا می‌توان نشانه‌های تأیید این مدعا را به‌خوبی مشاهده کرد، چراکه آن‌طور که از آمارها برمی‌آید تقریباً ۹۰ درصد سرطان‌های پوست با قرار گرفتن در معرض نور آفتاب در ارتباط هستند.
در حقیقت اشعه‌ی فرابنفش خورشید که بر اثر تخریب و نازک‌شدن لایهی اوزون بیش از آن‌چه که باید به زمین می‌رسد، بیماری‌هایی نظیر سرطان پوست از نوع سرطان سلول پایه‌ای را موجب می‌گردد. گذشته از نور آفتاب استفاده از اشعه‌های برنزه‌کننده و قرارگرفتن در معرض برخی تشعشعات و مواد سمی نیز می‌توانند باعث بروز این نوع سرطان پوست شوند.
برخی از علائم سرطان سلول پایه‌ای شامل موارد زیر اند:
- اسکار یا نوعی جای زخم مسطح، به‌رنگ قهوه‌ای و به‌شکل گوشتی
- زخمی دارای خونریزی و پوسته‌پوسته‌مانند که پیوسته ایجاد شده و مجدداً بهبود می‌یابد
- نوعی برآمدگی مرواریدمانند یا مومی‌شکل روی پوست
۲- علائم ملانوما یا تومور با منشأ سلول‌های ملانین‌دار
ملانوما برخلاف سرطان پوست سلول پایه‌ای می‌تواند در تمامی قسمت‌های بدن، حتی قسمت‌هایی که در معرض نور آفتاب قرار نمی‌گیرند، ایجاد شود. این نوع سرطان هم در قسمت‌های سالم پوست و هم در نواحی‌ای که دارای خال هستند، امکان بروز دارد. ملانوما در مردان بیشتر در قسمت‌های صورت و تنه و در زنان در قسمت‌های پایین پاها مشاهده می‌شود.
علاوه بر این تمامی افراد با هر رنگ پوستی در معرض ابتلا به ملانوما هستند. در افرادی که پوست تیره‌تری دارند، این سرطان بیشتر در نواحی کف دست‌ها، کف پاها، زیر ناخن‌های دست و زیر ناخن‌ها پا مشاهده می‌شود.
ملانوما در اغلب موارد شامل نشانه‌های زیر است:
- خالی که اندازه و یا رنگ آن تغییر می‌کند، محسوس‌تر احساس می‌شود و یا خونریزی دارد.
- ضایعه‌ی کوچکی روی پوست بدون حاشیه‌و مرز منظم که می‌تواند به رنگ‌های صورتی، قرمز، سفید، آبی یا آبی‌تیره باشد.
- وجود ضایعه‌ای روی پوست که دارای خارش یا سوزش است.
- وجود ضایعه‌ای تیره‌رنگ روی کف دست‌ها، کف پاها، ناخن‌های دست، ناخن‌های پا یا در غشای مخاطی در دهان، بینی، واژن یا مقعد.
۳- سرطان پوست غیر ملانومی
این نوع سرطان پوست در درجات مختلف علائم گوناگونی خواهد داشت. البته این نکته در مورد دیگر انواع سرطان پوست نیز صادق است و هرکدام از آن‌ها در مراحل مختلف و ضمن پیشرفت نشانه‌های گوناگونی را از خود بروز خواهند داد.
۴- علائم کارسیوم سلول سنگفرشی
کارسیوم سلول سنگفرشی بیشتر در قسمت‌هایی از بدن ایجاد می‌شود که در معرض نور آفتاب قرار دارند. افراد دارای پوست تیره‌رنگ بیش از افراد با پوست روشن دچار این نوع سرطان پوست در نواحی‌ای از بدن می‌شوند که در معرض نور آفتاب نیستند.
علائم کارسیوم سلول سنگفرشی اغلب شامل موارد زیر اند:
- یک برآمدگی سفت و قرمزرنگ
- یک ضایعه‌ی پوستی با سطحی فلس‌مانند و ضخیم
برخی از دیگر انواع سرطان پوست نیز شناخته شده‌اند که شیوع بسیار کمی دارند و علائم عمومی آن‌ها مشابه دیگر انواع است.
علل سرطان پوست
سرطان پوست زمانی رخ می‌دهد که یک جهش در DNA سلول‌های پوست رخ می‌دهد. این جهش باعث می‌شود تا رشد سلول‌های پوست ار کنترل خارج شده و درنتیجه توده‌ی سلول‌های سرطانی در پوست شکل گیرد. سرطان پوست در لایهی فوقانی پوست در بخشی به نام اپیدرم ایجاد می‌شود. اپیدرم‌ها لایه‌های نازکی هستند که پوششی محافظتی با استفاده از سلول‌های پوستی ایجاد می‌کنند. اپیدرم‌ها شامل سه نوع سلول اصلی هستند:
- سلول‌های سنگفرشی: این سلول‌ها درست زیر سطح خارجی پوست قرار می‌گیرند و به‌عنوان پوشش داخلی پوست عمل می‌کنند.
- سلول‌های پایه‌ای: سلول‌های پایه‌ای سلول‌های پوستی جدید تولید می‌کنند و زیر سلول‌های سنگفرشی قرار دارند.
- ملانوسیت‌ها: ملانوسیت‌ها ملانین- رنگ‌دانه‌ای که به پوست رنگی طبیعی می‌بخشد- را تولید می‌کنند. ملانوسیت‌ها در پایین‌تر قسمت اپیدرم‌ها واقع‌شده‌اند. هنگامی که فرد در مقابل نور آفتاب قرار می‌گیرد، ملانوسیت‌ها، ملانین بیشتری تولید می‌کنند تا بتوانند بدین ترتیب از لایه‌های زیرین پوست محافظت بیشتری کنند.
همان‌طور که گفته شد قرار گرفتن در معرض اشعه‌ی فرابنفش خورشید در حال حاضر با توجه به تخریب لایهی اوزون، استفاده از تخت‌های برنزه، تشعتشعات و مواد سمی از جمله مهم‌ترین عوامل ایجاد رایج‌ترین انواع سرطان پوست هستند. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض برخی مواد شیمیایی و برخی از انواع ویروس پاپیلوم انسانی نیز از جمله دیگر علل ایجاد سرطان پوست هستند.
عوامل خطر سرطان پوست
برخی از فاکتورها احتمال ابتلا به سرطان پوست را افزایش می‌دهند. این فاکتورها عبارت اند از:
- سابقه‌ی خانوادگی سرطان پوست
- قرارگرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی مانند آرسنیک، رادیوم، کریوزوت و …
- قرارگرفتن در معرض تشعشعات برای درمان آکنه، اگزما و …
- استفاده از لامپ‌های برنزه
- زندگی و کار در معرض آفتاب
- سابقه‌ی آفتاب‌سوختگی شدید
- داشتن خال‌های متعدد بزرگ و نامتقارن
- داشتن پوست روشن
- داشتن موها بلوند یا قرمز به‌صورت طبیعی
- داشتن چشمانی به رنگ‌های سبز یا آبی به‌صورت طبیعی
- رشد پوست پیش‌سرطانی
- سابقه‌ی شخصی ابتلا به سرطان پوست
- سیستم ایمنی ضعیف به‌عنوان مثال به‌سبب ویروسHIV
- داشتن عمل جراحی پیوند عضو
- استفاده از داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی
تشخیص سرطان پوست
همان‌گونه که در ابتدای نوشته اشاره کردیم، مشاهده‌ی علائمی که برای انواع سرطانِ پوست برشمرده‌ایم نشان‌گر ابتلای شما به سرطان پوست نیست. با این حال آگاهی نسبت به این عوامل و بررسی منظم و دوره‌ای تمامی نواحی بدن کمک می‌کنند تا درصورت ابتلا به این بیماری درمان آن به‌سرعت آغاز شود. بنابراین نخستین اقدام برای تشخیص سرطان پوست بررسی شخصی فرد به‌صورت منظم است. چنان‌چه یکی از علائم ذکرشده را روی پوست خود مشاهده کردید، ضمن حفظ خونسردی، در اولین فرصت به پزشک متخصص مراجعه کنید تا علت ایجاد آن علائم مشخص شود.
پزشک در ابتدا شکل، اندازه، رنگ، بافت پوسته‌های خشک و احتمالاً خونریزی ناحیه‌ی مشکوک را مورد بررسی قرار خواهد داد. درصورتی‌که علت ایجاد این علائم سرطان پوست تشخیص داده شود، حتی اگر این احتمال پایین باشد، بیوپسی انجام خواهد شد. در آزمایش بیوپسی که آزمایشی ساده و ایمن است، قسمتی از ناحیه‌ی مشکوک به سرطان پوست، برای آزمایش برداشته شده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
درصورت مثبت‌بودن نتیجه‌ی بیوپسی، آزمایش‌های بیشتری برای تشخیص قطعی سرطان انجام خواهند پذیرفت. این آزمایشات علاوه بر کمک به تشخیص قطعی‌تر این بیماری، میزان پیشرفت سرطان و نوع آن را نیز مشخص می‌کنند.
پیشگیری از سرطان پوست
بسیاری از انواع سرطان پوست قابل پیشگیری هستند. توصیه‌های زیر می‌توانند برای پیشگیری از ابتلا به سرطان پوست مؤثر واقع شوند:
- پرهیز از قرارگرفتن در معرض نور آفتاب در ساعات میانی روز: این توصیه تنها برای فصول آفتابی نیست. برای پیشگیری از سرطان پوست بهتر است در هوای ابری و در فصل زمستان نیز در ساعات میانی روز در معرض نور آفتاب قرار نگیرید.
- استفاده از کرم ضدآفتاب: استفاده از کرم ضدآفتاب با SPF مناسب برای منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنید و تجدید آن هر دو ساعت یک‌بار نقش مؤثری در پیشگیری از ابتلا به سرطان پوست دارد.
- پوشیدن لباس‌های محافظ: کرم‌های ضدآفتاب نمی‌توانند به‌طور کامل بدن را در برابر اشعه‌ی فرابنفش خورشید محافظت کنند، به همین دلیل بهتر است با استفاده از لباس‌های مناسبی مانند، انواع بلوز آستین‌بلند، کلاه، لباس‌هایی که پاها را به‌طور کامل پوشش می‌دهند و پوشش‌های از این دست، محافظت بیشتری در برابر آفتاب به عمل آورید.
- پرهیز از استفاده‌ی چراغ‌های برنزه: استفاده از تخت‌ها و چراغ‌های برنزه به‌سبب تاباندن اشعه‌ی فرابنفش به پوست، خطر ابتلا به سرطان پوست را به‌شدت افزایش می‌دهد.
- آگاهی از داروهای حساس‌کننده به نور: مصرف برخی از داروها، مانند بعضی از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌تواند پوست را به نور آفتاب حساس‌تر کند. آگاهی از این موضوع از طریق مشورت با پرشک می‌تواند به شما کمک کند تا با اقدمات احتیاطی بیشتر، مانع از ابتلا به سرطان پوست بر اثر این عامل شوید.
- غفلت درمورد تغییرات غیرطبیعی در پوست: مشاهده‌ی هرگونه تغییر غیرطبیعی در پوست بایستی جدی تلقی شده و با پزشک در میان گذاشته شود. گذشته از این غفلت در بررسی منظم تمامی نواحی پوست بدن برای مشاهده‌ی هرگونه تغییر در آن می‌تواند درصورت ابتلا به سرطان پوست، تشخیص و درمان آن را به تعویق انداخته و خطرات متعاقب را به دنبال داشته باشد.
درمان سرطان پوست
پس از تشخیص قطعی سرطان پوست معمولاً تیمی برای بررسی شرایط بیمار و انجام اقدامات لازم برای درمان سرطان پوست تشکیل می‌شود. در این تیم معمولاً یک یا چند پزشک با تخصص‌های زیر حضور دارند:
- متخصص پوست
- متخصص جراحی
- انکولوژیست رادیوتراپی
- انکولوژیست پزشکی
روش‌های مختلفی با توجه به نوع سرطان پوست، میزان پیشرفت آن، شرایط عمومی بدن بیمار و … برای درمان سرطان پوست مورد استفاده قرار می‌گیرند. جراحی برای برداشتن تومور سرطانی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، ایمونوتراپی و دیگر روش‌ها راه‌کارهای برای مقابله با این بیماری هستند.
سخن آخر
خوشبختانه سرطان پوست از جمله بیماری‌هایی ست که اگرچه درمان آن‌ها با دشواری بیشتری همراه است، اما می‌توان با اتخاذ روش‌های پیشگیرانه، که در مورد آن‌ها توضیح داده شد، احتمال ابتلا به آن را کاهش داد. گذشته از این هم‌اکنون سرطان دیگر آن بیماری غیرقابل درمان و کشنده‌ای که تصویر آن در ذهن ما حک شده نیست، بلکه روش‌های درمانی پیشرفته در موارد نه‌چندان کمی، خصوصاً درصورت تشخیص به‌موقع، قادر به درمان انواع آن هستند.
در مورد سرطان پوست نیز چنین است و در موارد بسیاری می‌توان نسبت به درمان آن خوشبین بود. آن‌چه در این میان حائز اهمیتی قابل‌ذکر است، حفظ خونسردی و تلاش برای تقویت روحیه در صورت ابتلا به این بیماری ست، چرا که تنش و استرس خود می‌تواند شدیداً سیستم ایمنی بدن را ضعیف ساخته و درمان بیماری را دشوارتر سازد.
در نهایت بار دیگر خاطرنشان میکنیم که وجود این علائم در بدن شما به‌معنای ابتلای شما به سرطان پوست نیست، اما هرگز این سخن را به‌معنی مهم نبودن این علائم تعبیر نکرده و با مشاهده‌ی آن‌ها هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
منابع: healthline | mayoclinic
