معده یکی از اصلیترین و حیاتیترین اعضای بدن است که متأسفانه همچون سایر اعضای حیاتی بدن در معرض اختلالات و بیماریهای متعددی قرار دارد. خبر خوب این است که در صورت انجام یک سری کارها میتوان تا حدی از احتمال بروز این بیماریها کاست و خلاصه کاری کرد که این عضو حیاتیِ بدن کمتر در معرض آسیب قرار گیرد. اینکه این کارها چه کارهایی هستند و چگونه میتوانند ما را در کاهش خطر ابتلا به بیماریهای معده یاری کنند موضوعی است که در این نوشتار در باب آن صحبت خواهیم کرد. در ادامه یکبهیک به مشکلات معده خواهیم پرداخت و خواهیم گفت که روشهای پیشگیری و درمان این مشکلات معده کدام اند.
رایجترین مشکلات معده
۱- رفلاکس معده
رفلاکس معده یکی از شایعترین مشکلات معده است. از این بیماری در میان عوام با عنوان سوزش سر دل نیز یاد میشود. رفلاکس معده اصطلاحاً دلالت دارد بر وضعیتی که غذا، اسید معده و حتی صفرا یا زردآب به سمت مری بالا میآیند و موجب سوزش آن میشوند. البته اگر این بالا آمدن اسید معده بیش از دو بار در هفته رخ دهد، آن هنگام است که میتوان گفت فرد به رفلاکس معده (GERD) مبتلا است.
علت اصلی رفلاکس معده، وجود مشکل در اسفنکتر پایینی مری است. توضیح آن که اسیدِ معده که موجب تجزیهی غذاها میشود جز خود معده اگر در هر جای دیگر باشد سوزش را به همراه دارد. در پایین مری هر یک از من و شما، یک اسفنکتر وجود دارد که به هنگام پایینرفتن غذا از مری باز شده و اجازه میدهد که غذا از مری به سمت معده برود. اما این اسفنکتر در حالت عادی اجازه نمیدهد که چیزی از سمت معده به سمت مری بیاید، مگر آن که دچار مشکل شده باشد. در افرادی که به رفلاکس معده یا ریفلاکس معده مبتلا هستند این اسفنکتر شل بوده و دقیقاً قادر به انجام وظیفهی خود نیست. گفته میشود عوامل زیر میتوانند در شلشدن این اسفنکتر نقش داشته باشند:
- چاقی
- فتق هیاتال (ورود قسمتی از معده به قفسه سینه)
- بارداری
- اسکلرودرمی
- تأخیر در تخلیه معده
اما موارد زیر میتوانند وضعیت رفلاکس معده به عنوان یکی از شایعترین مشکلات معده را تشدید کنند:
- استعمال سیگار
- مصرف الکل
- مصرف نوشابههای گازدار
- مصرف قهوه
- مصرف برخی داروها همچون آسپرین
- مصرف وعدههای غذایی سنگین
- دراز کشیدن پس از خوردن غذا
بنابراین برای کسانی که به بازگشت اسید به مری مبتلا هستند ضروری است که از موارد بالا دوری کنند، خصوصاً مورد آخر. دراز کشیدن پس از خوردن غذا یکی از مواردی است که در بسیاری اوقات موجب رفلاکس معده میشود و آزارهای آن را در پی دارد. اگر به رفلاکس مبتلا هستید بهتر است سه الی چهار ساعت قبل از خواب، شام بخورید تا مجبور نشوید که با شکم پر به رختخواب بروید و تبعات رفلاکس را تحمل کنید.
جز این مورد، کارهای زیر نیز میتوانند در کاهش شدت رفلاکس معده و گاه پیشگیری از رفلاکس معده مؤثر باشند:
- استفاده از داروهای مسدودکنندهی H2 مانند رانیتیدین و فاموتیدین
- استفاده از داروهای امپرازول و رابپرازول
- استفاده از شربتهای آنتیاسید
- عدم مصرف غذاهایی که ادویهی زیادی دارند
- جویدن آدامس
- کاهش وزن
به خاطر داشته باشید که مصرف هر یک از داروهای بالا، البته به جز آنتیاسیدها، حتماً باید با مشورت با پزشک صورت گیرد.
۲- گاستریت
گاستریت را با ورم معده نیز میشناسند. ورم معده به عنوان یکی از شایعترین مشکلات معده دلالت دارد بر التهاب مخاط معده و بر دو نوع است: یکی حاد و دیگری مزمن. گاستریت حاد به طور ناگهانی رخ میدهد ولی رخدادن گاستریت مزمن به آرامی صورت میپذیرد. بر طبق آمار کلینیک کلولند از هر هزار نفر ۸ نفر به گاستریت حاد مبتلا میشوند، ولی شیوع گاستریت مزمن کمتر است: ۲ نفر در هر ۱۰ هزار نفر.
علائم گاستریت یا ورم معده عبارت اند از:
- سکسکه
- حالت تهوع
- استفراغ
- مدفوع سیاه
- سوزش معده به هنگام خوردن غذا
- معدهدرد
- کاهش اشتها
علل عمدهی گاستریت به قرار زیر اند:
- مصرف برخی داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی
- مصرف آسپرین
- استرس (یکی از عمدهترین علل گاستریت)
- کم خونی فقر آهن
- بیماریهای خودایمنی
- عفونتهای ویروسی و یا باکتریایی
بنابراین برای پیشگیری از گاستریت و البته درمان آن باید این عوامل را حذف کرد. مثلاً تا جای امکان باید استرس از بدن دور شود، یا آن که برای تسکین دردهای بدن از مصرف ضد التهابهای غیراستروئیدی مانند پروفن اجتناب گردد. برخی پزشکان توصیه میکنند که برای کاهش شدت علائم گاستریت بهتر است از مصرف غذاهای فرآوریشده و همچنین غذاهایی که پرادویه هستند نیز دوری کنید.
به جای اینها بهتر است میوه و سبزی بیشتر مصرف شود، همچنین در صورتی که به ورم معده مبتلا هستید باید به رژیم غذایی خود دقت کنید و ببینید که مصرف کدام مواد غذایی در بدتر شدن علائم شما نقش دارد؟ مادهی غذایی بدترکنندهی گاستریت را از رژیم غذایتان حذف کنید.
۳- زخم معده
یکی دیگر از شایعترین مشکلات معده زخم معده است. زخم معده یعنی وجود آسیب در مخاط معده. نظر بر این است که عمدهترین علت این مشکل معده وجود هلیکوباکتری در معده است. هلیکوباکتری نوعی باکتری است که متأسفانه به مخاط معده میچسبد و با پنهانساختن خود در این مخاط مانع از پیداشدناش توسط دستگاه ایمنی میشود. اما این باکتری مضرات بسیاری برای بدن دارد که البته یکی از آنها زخم معده است. متأسفانه هلیکوباکتری، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه، شیوع بالایی دارد، به گونهای که گفته میشود در هر دو نفر یک نفر به این باکتری مبتلاست.
به هر حال، جز هلیکوباکتری موارد زیر نیز میتوانند علتی برای زخم معده باشند:
- افراط در مصرف الکل
- سندرم زولینگر-ادیسون (این سندرم افزایش ترشح اسید معده را در پی دارد و گاه میتواند موجب زخمهای شدید در معده شود.)
- دخانیات
- درمانهای تابشی
- پرتودرمانی
از علائم زخم معده نیز میتوان از موارد زیر نام برد:
- معدهدرد
- حالت تهوع
- استفراغ
- ناتوانی در مصرف مایعات
- خستگی
- زود به زود گرسنه شدن (خصوصاً پس از خوردن غذا)
- کاهش وزن
- مدفوع تیره
درمان زخم معده بستگی به علت آن دارد، اما از آنجا که در عمدهی موارد وجود هلیکوباکتری سبب زخم معده میشود از داروهای ضد باکتری جهت درمان آن استفاده میشود. به ندرت برای بیمارانی که در اثر زخم معده دچار خونریزی شدهاند نیاز به جراحی وجود دارد. عدم مصرف الکل، غذاهای تند و نوشابههای گازدار نیز میتواند در بهبود وضعیت بیمار مبتلا به زخم معده مفید باشد.
۴- سرطان معده
سرطان معده چهارمین مورد از شایعترین مشکلات معده است. در این وضعیت سلولهای سرطانی پوشش داخلی معده را دربرمیگیرند. اصلیترین علت سرطان معده نیز همچون زخم معده باکتری هلیکوباکتر است. متأسفانه این باکتری در بدن بسیاری از انسانها خانه دارد و به سبب آن که در بسیاری موارد نشانهای از خود نمایان نمیسازد خیلی از مبتلایان به آن اصلاً خبر ندارند که این باکتری در بدنشان وجود دارد.
جز هلیکوباکتری، موارد زیر نیز میتوانند عواملی برای سرطان معده به عنوان یکی از رایجترین مشکلات معده درنظر گرفته شوند:
- چاقی
- استعمال سیگار
- رژیم غذایی پرنمک
- رژیم غذایی کممیوه
- التهاب طولانیمدت معده
- پولیپ معده
- سابقه خانوادگی سرطان معده
افزایش مصرف میوه و سبزی، ترک سیگار و پیروی از رژیم غذایی مدیترانهای میتوانند در پیشگیری از سرطان معده مفید باشند. منظور از رژیم مدیترانهای افزایش مصرف میوه و سبزی، استفاده از روغن زیتون، مصرف غلات و حبوبات و البته به حداقل رساندن مصرف انواع گوشت است.
از علائم اولیه سرطان معده میتوان به خستگی، بیاشتهایی و کاهش وزن اشاره داشت. در مراحل بالاتر علائم زیر نیز میتوانند بروز کنند:
- سؤهاضمه مداوم
- حالت تهوع مداوم
- استفراغ مکرر
- معدهدرد
- وجود خون در مدفوع
بهتر است در صورت تجربهی بی اشتهایی و کاهش وزن خیلی سریع به پزشک مراجعه شود تا پزشک از طریق بررسیهای لازم نسبت به تشخیص علت بیاشتهایی و کاهش وزن اقدام کند.
سخن آخر
البته که مشکلات دیگری نیز در ارتباط با معده وجود دارد، اما ۴ مورد فوق- یعنی رفلاکس معده، گاستریت، زخم معده و سرطان معده- از رایجترین مشکلات معده هستند.
علائم را نادیده نگیرید و در صورت بروز یک یا چند مورد از آنها خیلی سریع جهت انجام بررسیهای لازم به پزشک متخصص مراجعه کنید.
منابع: healthline | mayoclinic | davidwolfe
