ویتامین دی را به‌مثابه‌ی عنصری ضروری برای بدن می‌شناسند، به‌گونه‌ای که سلامت بسیاری از اعضای بدن با آن در ارتباط است. این ویتامین در واقع به‌مانند یک هورمون عمل می‌کند و هر یک از سلول‌های بدن‌مان نیز گیرنده‌ای برای دریافت آن دارند. هنگامی که بدن در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد خود بدن از طریق کلسترول و به‌واسطه‌ی نور خورشید ویتامین دی را می‌سازد. از آن‌جا که ویتامین دی در بسیاری از سازوکارهای بدن نقش دارد، کمبود آن می‌تواند همراه با عوارضی متعدد باشد. در این نوشتار بر روی کمبود ویتامین دی متمرکز هستیم. در ادامه خواهیم گفت که کمبود ویتامین دی موجب بروز چه علائم و عوارضی در بدن می‌شود و چگونه می‌توان نسبت به درمان و پیشگیری از کمبود ویتامین D اقدام کرد.
ویتامین دی چیست؟
ویتامین دی در واقع ویتامین نیست بلکه نوعی پروهورمون است. توضیح آن که ویتامین‌ها موادی هستند که بدن‌مان قادر به تولید آن‌ها نیست بل از طریق مصرف مواد غذایی است که این مواد وارد بدن می‌شوند؛ اما ویتامین دی ماده‌ای ست که بدن ما خود قادر به سنتز آن از طریق نور خورشید است. با این حال، یعنی با وجودی که این ویتامین با در معرض نور خورشید قرار گرفتن در بدن ساخته می‌شود، کمبود ویتامین دی امری فراگیر – خصوصاً در ایران- است و بسیاری افراد، به‌ویژه زنان، به این کمبود دچار هستند. عوامل مختلفی موجب کمبود این ویتامین، یا به عبارت بهتر پروهورمون، می‌شوند که در ادامه به این عوامل خواهیم پرداخت.
عوامل کمبود ویتامین دی
بر اساس آمار مربوط به سال ۲۰۱۱، نزدیک به ۴۰ درصد از آمریکایی‌ها به کمبود ویتامین D مبتلا هستند. این مقدار برای اسپانیایی‌ها ۶۹ درصد و برای آفریقایی- آمریکایی‌ها ۸۲ درصد است. این آمارها نشان از آن دارند که کمبود این ویتامین فراگیر است و هر یک از من و شما باید به طور جدی از تأمین این ویتامین به اندازه‌ی کافی مطمئن شویم.
اما از جمله عواملی که می‌توانند در کمبود این پروهورمون در بدن نقش داشته باشند می‌توان از موارد زیر نام برد:
- اضافه‌وزن
- داشتن پوست تیره
- عدم مصرف کافی لبنیات و ماهی
- صرف‌کردن اکثر وقت در خانه
- زندگی در مناطق دور از خط استوا
- استفاده‌ی زیاد از کرم ضد آفتاب
اکثر کسانی که به کمبود ویتامین دی مبتلا هستند، خود از این موضوع خبر ندارند چراکه اولاً با علائم کمبود این پروهورمون آشنا نیستند و ثانیاً گاه علامت خاصی مشاهده نمی‌کنند. اما در کل در بسیاری موارد علائم خاصی از کمبود این پروهورمون در بدن بروز می‌کنند، چه به صورت بسیار ظریف و چه به صورت واضح. بروز این علائم می‌تواند هشداری بر کمبود ویتامین دی باشد و در این وضعیت باید برای اطمینان از کمبود این ویتامین به پزشک مراجعه کرد و پس از اطمینان‌یافتن نسبت به رفع آن اقدام نمود.
علائم کمبود ویتامین دی
۱- بیمارشدن‌های متوالی
از جمله نقش‌های اساسی ویتامین دی در بدن کمک به سیستم ایمنی است، از همین رو چنان‌چه این ویتامین در بدن به طور کافی موجود نباشد احتمالاً راه برای بروز برخی بیماری‌ها، خصوصاً سرماخوردگی‌ها و عفونت‌ها، باز می‌شود. در همین راستا، چندین مطالعه نشان از آن داشته‌اند که کمبود این پروهورمون با بروز عفونت‌های تنفسی از جمله سرماخوردگی و برونشیت در ارتباط است. (منبع اول | منبع دوم)
افزون بر این، برخی مطالعات دیگر نشان می‌دهند که افزایش مصرف ویتامین دی تا ۴۰۰۰ واحد بین المللی در روز می‌تواند در کاهش ابتلا به عفونت‌های تنفسی نقش داشته باشد. (منبع اول | منبع دوم)
۲- خستگی و کوفتگی
مطالعات بسیاری نشان از آن داشته‌اند که در صورت عدم تأمین ویتامین دی مورد نیاز بدن خستگی و کوفتگی در بدن بروز می‌کنند و پس از دریافت مکمل ویتامین دی علائم خستگی از میان می‌روند. (منبع اول | منبع دوم | منبع سوم)
۳- استخوان‌درد
ویتامین دی موجب افزایش جذب کلسیم در بدن می‌شود. افزون بر این مطالعات زیادی بر روی ارتباط کافی‌نبودن ویتامین دی و استخوان‌درد و دردِ پشت تأکید کرده‌اند. به عنوان مثال، یک مطالعه‌ی کنترل‌شده نتیجه داد که افراد مبتلا به کمبود ویتامین D تقریباً دو برابر سایر افراد در معرض درد پا، درد پشت، درد شانه و درد مفاصل هستند. (منبع)
۴- افسردگی
خلق افسرده می‌تواند علامتی از کافی‌نبودن ویتامین دی در بدن باشد. البته قطعیتی در باب این موضوع وجود ندارد و مطالعات نتایجی یکسان نشان نمی‌دهند، اما در کل برخی مطالعات کاملاً نشان‌دهنده‌ی آن اند که در میان مبتلایان به افسردگی کمبود ویتامین دی مشاهده می‌شود. (منبع اول | منبع دوم)
همچنین دیده شده که با دریافت ویتامین دی توسط برخی از مبتلایان به افسردگی، علائم این بیماری، خصوصاً افسردگی فصلی، فروکش کرده‌اند. (منبع)
۵- اختلال در بهبود زخم‌ها
مطالعات زیادی در ارتباط با نقش ویتامین دی در بهبود زخم‌ها انجام نشده، اما همان‌هایی هم که شده اکثرشان دلالت بر آن دارند که کافی‌نبودن ویتامین دی در بدن می‌تواند همراه با کاهش سرعت بهبود زخم‌ها باشد. (منبع)
حتی یک مطالعه نشان می‌دهد زخم پای افراد دیابتی در صورت کمبود ویتامین دی وضعیتی بدتر خواهد داشت. (منبع)
۶- ریزش مو
گفته می‌شود کمبود ویتامین D در ریزش مو نیز نقش دارد. توضیح آن که آلوپسی آرئاتا به عنوان ریزش موی شدید در برخی مطالعات مرتبط با کمبود پروهورمون دی بوده است. (منبع اول | منبع دوم)
با این حال هنوز هم با قطعیت نمی‌توان کافی‌نبودن ویتامین دی را مرتبط با ریزش مو دانست.
۷- درد عضلات
درد عضلات از جمله مواردی است که ممکن است ناشی از علل مختلفی باشد، اما با این حال برخی برآن اند که درد عضلات گاه می‌تواند نشانه‌ای از عدم دریافت ویتامین دی باشد. یک مطالعه نشان داد که ۷۱ درصد از افرادی که به درد عضلات مبتلا هستند دچار کمبود ویتامین دی اند. (منبع)
احساس درد در موجودات، به سبب گیرنده‌ی درد با نام نوسیسپتور است و جالب آن که در یک مطالعه که بر روی موش‌ها انجام شده دریافته شده که کمبود وجود ویتامین دی در بدن منجر به تحریک نوسیسپتور می‌شود. (منبع)
چه مقدار ویتامین D کافی است؟
حال که به همراه یکدیگر دیدیم که در صورت عدم دریافت کافی از ویتامین دی چه علائم و عوارضی در بدن پدیدار می‌شوند، نوبت به آن رسیده که ببینیم هر روز باید چه مقدار ویتامین دی دریافت شود تا نتوان سخن از کمبود این ویتامین به میان آورد. عمدتاً از دو معیار برای اندازه‌گیری ویتامین دی استفاده می‌شود: میکروگرم (mcg) و واحد بین المللی (IU). هر میکروگرم ویتامین دی برابر با ۴۰ واحد بین المللی ویتامین دی است. با این مقدمه می‌توان گفت که بر طبق اعلام مؤسسه پزشکی آمریکا (IOM) مقدار ویتامین دی مورد نیاز برای بدن به قرار زیر است:
- نوزادان ۰ تا ۱۲ ماه: ۴۰۰ واحد بین المللی یا ۱۰ میکروگرم در روز
- کودکان ۱ تا ۱۸ سال: ۶۰۰ واحد بین المللی
- بزرگسالان ۱۸ تا ۷۰ سال: ۶۰۰ واحد بین المللی
- سالمندان ۷۰ سال به بالا: ۸۰۰ واحد بین المللی
- زنان باردار و شیرده: ۶۰۰ واحد بین المللی
چگونه می‌توان ویتامین دی بدن را تأمین کرد؟
نور خورشید بهترین منبع برای دریافت ویتامین دی است. بهتر است روزانه ۱۰ الی ۱۵ دقیقه در معرض نور خورشید قرار گیرید. اما به خاطر داشته باشید که قرار گرفتن زیاد در معرض نور خورشید ممکن است خطراتی – از جمله سرطان پوست – را در پی داشته باشد.
سایر منابع برای دریافت ویتامین دی به قرار زیر هستند:
- شاه‌ماهی تازه
- ماهی ساردین
- روغن کبد ماهی
- زرده تخم مرغ
- سالمون
- قارچ
- مکمل ویتامین دی
سخن آخر
طبق گفته‌ی رییس انستیتو تغذیه و صنایع غذایی کشور در سال ۱۳۹۰ بیش از ۸۰ درصد کودکان در ایران به کمبود ویتامین دی مبتلا بوده‌ند (منبع). این آمار وضعیتی اسف‌بار و هشداردهنده در باب ویتامین دی در کشور را نشان می‌دهد. از این رو باید توجهی بسیار به ویتامین دی داشت و اطمینان حاصل کرد که این ماده‌ی ضروری به خوبی و به میزان کافی در بدن وجود دارد.
علائم کمبود این پروهورمون را جدی بگیرید و در صورت مشاهده‌ی آن‌ها جهت تشخیص قطعی به پزشک مراجعه کنید.
منابع: healthline | healthline | medicalnewstoday
