سنگ کلیه نوعی ته‌نشین سخت است که از مواد معدنی و نمک در کلیه ایجاد می‌شود. بسته به اندازه‌ی سنگ کلیه ممکن است علائم و همچنین روش درمان متفاوت باشند. هر چه سنگ بزرگ‌تر باشد فرد مبتلا درد بیش‌تری حس خواهد کرد و احتمالاً به جراحی نیاز خواهد بود، این در حالی است که سنگ‌های کوچک بدون علامت و بدون درد از طریق ادرار دفع خواهند شد. سنگ کلیه انواعی دارد و علت آن نیز بستگی به نوع آن دارد. این‌که علائم سنگ کلیه چیستند، این که چرا سنگ کلیه ایجاد می‌شود و این‌که چگونه می‌توان از به‌وجودآمدن آن پیشگیری کرد موضوعاتی هستند که در ادامه به طور مفصل به آن‌ها خواهیم پرداخت. بنابراین اگر به دنبال اطلاعات بیشتر در مورد سنگ کلیه هستید با ما تا انتهای این نوشتار همراه باشید.
انواع سنگ کلیه
سنگ‌های کلیوی از مواد مختلفی ساخته می‌شوند و بسته به جنس آن‌ها، می‌توان دسته‌بندی‌شان کرد. انواع سنگ‌های کلیوی عبارت اند از:
۱- سنگ کلیه کلسیمی
سنگ‌های کلیه کلسیمی شایع‌ترین نوع سنگ‌های کلیوی هستند و عمدتاً از کلسیم اگزالات تشکیل می‌شوند، هر چند گاهی از کلسیم فسفات نیز تشکیل می‌یابند. مصرف کم‌تر غذاهای حاوی اگزالات می‌تواند در کاهش ابتلا به این نوع سنگ مفید باشد. مواد غذایی‌ای که اگزالات زیادی دارند عبارت اند از:
- چیپس سیب زمینی
- بادام زمینی
- شکلات
- چغندر
- اسفناج
با وجود آن که برخی از سنگ‌های کلیدی از کلسیم ساخته می‌شوند، وجود کلسیم کافی در رژیم غذایی می‌تواند برای جلوگیری از بروز سنگ کلیه مفید باشد.
۲- سنگ کلیه اسید اوریک
این نوع سنگ بیشتر در مردان ایجاد می‌شود و همچنین افراد مبتلا به نقرس و کسانی که تحت شیمی‌درمانی هستند ممکن است به آن دچار شوند. این نوع سنگ زمانی ایجاد می‌شود که ادرار بیش از حد اسیدی باشد. یک رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی از پورین‌ها می‌تواند موجب اسیدی‌تر شدن ادرار شده و در نتیجه سنگ کلیه اسید اوریک را در پی داشته باشد. پورین یک ماده‌ی بی‌رنگ در پروتئین حیوانی از جمله گوشت، صدف و ماهی است.
۳- سنگ کلیه استروویت
این نوع سنگ، که نسبت به نوع‌های قبل کم‌تر دیده می‌شود، عمدتاً در بدن زنانی که به عفونت دستگاه ادراری مبتلا هستند ایجاد می‌گردد. رفع عفونت بدن می‌تواند از گسترش این نوع سنگ‌ها جلوگیری کند. سنگ کلیوی استروویت معمولاً بزرگ بوده و موجب انسداد ادرار می‌شود.
۴- سنگ کلیه سیستین
این نوع سنگ بسیار کم‌یاب است و فقط زنان و مردانی که به بیماری ژنتیکی سیستینوریا مبتلا هستند را دربرمی‌گیرد. علت این نوع سنگ، ورود سیستین – نوعی اسید که به طور طبیعی در بدن ایجاد می‌شود – به ادرار است.
عوامل خطر سنگ کلیه
در قسمت بالا که در مورد انواع سنگ کلیه بحث کردیم، به علت بروز هر یک از این سنگ‌های کلیوی نیز پرداختیم. اما عواملی نیز وجود دارند که خطر ابتلا به بیماری سنگ کلیه را افزایش می‌دهند، از جمله:
- سابقه خانوادگی: کسانی که در خانواده‌شان سابقه بروز سنگ کلیوی وجود دارد بیش از دیگر در معرض این عارضه هستند. همچنین اگر خودتان نیز قبلاً سابقه‌ی تجربه‌ی سنگ کلیوی را داشته‌اید بیش از دیگران در معرض تجربه‌ی دوباره‌ی این سنگ‌ها هستید.
- کم آبی: کم نوشیدن آب نیز از جمله عواملی است که راه را برای بروز سنگ‌های کلیوی باز می‌کنند. ضمناً کسانی که در محیط‌های گرم کار می‌کنند و به واسطه‌ی تعریق بدن مقدار زیادی آب از دست می‌دهند نیز در معرض خطر هستند.
- رژیم غذایی: رژیم غذایی حاوی مقدار زیاد سدیم یا نمک، پرتئین و اگزالات می‌تواند خطر سنگ کلیوی را افزایش دهد.
- اضافه وزن: وزن زیاد و خصوصاً چاقی پهلو در بروز سنگ کلیه نقش دارند.
- برخی جراحی‌ها (از جمله جراحی بای پس معده)
- بیماری‌های گوارشی (از جمله بیماری التهابی روده و اسهال مزمن)
- سایر شرایط پزشکی (از جمله پرکاری پاراتیروئید، سیستینوریا و عفونت دستگاه ادراری)
علائم سنگ کلیه
ممکن است در برخی موارد و خصوصاً اوایل بروز سنگ، هیچ علامتی وجود نداشته باشد. اما در کل به محض حرکت‌کردن سنگ علائم بروز می‌یابند و شاخص‌ترینِ آن‌ها درد است. علائم سنگ کلیه به طور کلی موارد زیر هستند:
- درد شدید در کناره‌ها و پشت و پایین دنده‌ها
- دردی که پایین شکم و حتی کشاله ران را دربرمی‌گیرد
- احساس درد به هنگام ادرار کردن
- ادرار قرمز، صورتی و یا قهوه‌ای
- تهوع و استفراغ
- نیاز مداوم به ادرار
- ادرار کردن بیش از اندازه‌ی معمول
- تب و لرز به همراه عفونت
با دیدن این علائم باید برای تشخیص و درمان سنگ کلیه به پزشک مراجعه کنید. اما اگر علائم زیر را دیدید اورژانسی به پزشک مراجعه کنید و اجازه‌ی بدتر شدن اوضاع را ندهید:
- وجود خون در ادرار
- درد شدید که مانع نشستن و دراز کشیدن می‌شود
- درد شدید همراه با تاب و لرز
- مشکل در دفع ادرار
تشخیص سنگ کلیه
با دیدن علائم فوق، باید به پزشک مراجعه کنید تا پزشک کار تشخیص دقیق را برعهده گیرد. از جمله روش‌هایی که پزشک از طریق آن‌ها می‌تواند وجود سنگ کلیوی را تشخیص دهد می‌توان از موارد زیر نام برد:
- آزمایش خون: از طریق آزمایش خون پزشک به میزان بالای کلسیم یا اسید اوریک پی می‌برد.
- آزمایش ادرار: در این آزمایش مقدار بالای مواد معدنی در ادرار مشخص خواهد شد.
- تصویربرداری‌های پزشکی: با استفاده از ابزارهای تصویر برداری پزشکی می‌تواند وجود سنگ در کلیه‌ها را مشاهده کرد.
درمان سنگ کلیه
درمان سنگ کلیه به اندازه‌ی سنگ کلیه و علت آن بستگی دارد:
۱- درمان سنگ کلیوی کوچک
اکثر سنگ‌های کوچک نیاز به درمانی جدی ندارند. کارهایی که معمولاً برای درمان این سنگ‌ها انجام می‌شوند عبارت اند از:
- نوشیدن مقدار زیادی آب در طی روز
- مصرف مسکن‌ها برای کاهش درد ناشی از حرکات سنگ
- استفاده از مسدودکننده‌های آلفا جهت تسهیل‌‌سازی دفع سنگ
۲- درمان سنگ کلیوی بزرگ و دارای علائم زیاد
اما برخی سنگ‌ها هستند که یا به سبب اندازه‌شان، یا به سبب علت‌شان، یا به سبب عوارضی که در پی دارند و در کل به هر دلیلی نیاز به مراقبت بیش‌تری دارند و باید رسیدگی بیش‌تری به آن‌ها شود. کارهایی که برای رفع این نوع سنگ‌ها می‌شود عبارت اند از:
- استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ: با استفاده از این روش و به واسطه‌ی امواج صوتی، سنگ‌های بزرگ‌تر شکسته شده و تکه‌های آن‌ها از طریق ادرار دفع می‌شوند.
- جراحی: جز استفاده از دستگاه و امواج صوتی، گاهی برای رهایی از سنگ کلیه باید بیمار تحت عمل جراحی قرار گیرد. این عمل جراحی عمدتاً برای زمانی استفاده می‌شود که استفاده از امواج صوتی نتواند مفید باشد.
- استفاده از یورتروسکوپ: در این روش یک لوله نازک همراه با دوربین به بدن بیمار وارد می‌شود.
توصیه‌هایی برای پیشگیری از بیماری سنگ کلیه
برای آن که از بروز سنگ کلیه پیشگیری کنید می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:
- به میزان کافی و حتی بیش از میزان استاندارد در طی روز آب بنوشید. سعی کنید حداقل ۸ لیوان آب را در روز بنوشید.
- مصرف مواد غذایی حاوی اگزالات از جمله اسفناج، شکلات، فلفل، چای و چغندر را کاهش دهید.
- مصرف نمک را کاهش دهید.
- سعی کنید بیشتر از پروتئین گیاهی استفاده کنید مانند پروتئین سویا و مصرف پروتئین حیوانی را کاهش دهید.
- مصرف مواد غذایی دارای کلسیم را قطع نکنید ولی به هیچ عنوان هم بدون مشورت پزشک اقدام به مصرف مکمل کلسیم نکنید. کلسیمِ زیاد ممکن است با بروز سنگ کلیه همراه باشد.
سخن آخر
سنگ کلیه گریبان بسیاری از انسان‌ها را گرفته است. این بیماری موجب درد و دردسرهای مختلفی می‌شود و چه بهتر که تا حد امکان از بروز آن پیشگیری شود. در این نوشتار علاوه بر علل و علائم و انواع سنگ کلیه به راه‌های پیشگیری از آن نیز پرداخته شد.
منابع: medicalnewstoday | healthline | mayoclinic
