سلامت جسمی و روانی انسان به برخی هورمون‌های اساسی در بدن وابسته است. یعنی افزایش یا کاهش برخی هورمون‌ها در بدن می‌تواند تأثیر قابل‌مشاهده‌ای روی سلامت جسم و روان بدن داشته باشد. یکی از این هورمون‌ها هورمون دوپامین است. در ادامه در مورد هورمون دوپامین و هرآن‌چه که به آن مربوط است صحبت خواهیم کرد.
هورمون دوپامین چیست؟
دوپامین در واقع یک انتقال‌دهنده عصبی (neurotransmitter) است که توسط نورون‌ها یا همان سلولهای مغزی ترشح می‌شود. انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش‌های زیادی در بدن دارند اما کار اصلی‌شان انتقال سیگنال‌ها از مغز به سایر اعضای بدن از طریق فضای سیناپس است.
دوپامین هم در بدن انسان و هم در بدن سایر حیوانات – از جمله مهره‌داران و بی‌مهرگان- وجود دارد. این هورمون اولین بار توسط جرج برگر (George Barger) و جیمز اوانز (James Ewens) در لابراتوار Wellcome در لندن سنتز شد. اما سال ۱۹۵۸ بود که آروید کارلسون (Arvid Carlsson) و یکی از همکاران‌اش در آزمایشگاهی از انستیتو ملی قلب سوئد کشف کردند که دوپامین به‌مثابه‌ی یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی عمل می‌کند.
هورمون دوپامین در بدن چه نقش‌هایی دارد؟
۱- دوپامین و حرکت
بازال گانگلیا یا عقده‌های قاعده‌ای قسمتی از مغز است که نقش مهمی در سیستم حرکتی بدن دارد. اما این بخش از مغز، خود وابستگی زیادی به دوپامین دارد و بنابراین می‌توان یکی از نقش‌های هورمون دوپامین در بدن را نقش آن در سیستم حرکتی بدن دانست. کمبود هورمون دوپامین در بدن می‌تواند موجب کندی حرکت و ناهماهنگی در سیستم حرکت شود؛ از همین روست که کمبود دوپامین می‌تواند بیماری پارکینسون را در پی داشته باشد.
اما سطح زیاد دوپامین نیز برای سیستم حرکتی مفید نیست و می‌تواند تیک‌های تکراری و در کل حرکات غیرضروری را موجب شود.
۲- دوپامین و لذت
لذت‌بردن انسان‌ها از برخی کارها ارتباطی مستقیم با دوپامین دارد. مواقعی که انسان احساس لذت می‌کند، درواقع در حال تجربه‌ی ترشح دوپامین است. این به معنای آن است که خوردن غذاهای خوش‌طعم، رابطه‌ی جنسی، مصرف مواد مخدر و موارد لذت‌بخش دیگر درواقع محرک‌هایی برای ترشح دوپامین هستند.
۳- دوپامین و اعتیاد
کوکائین و آمفتامین، دو ماده‌ی مخدر، مانع از بازجذب دوپامین می‌شوند. کوکائین به‌مثابه‌ی یک مسدودکننده موجب افزایش حضور دوپامین می‌شود و آمفتامین نیز از طریق مکانیسمی متفاوت موجب افزایش غلظت دوپامین در فضای سیناپس، یعنی همان فضایی که دوپامین از مغز به بدن می‌آید، می‌شود. درواقع آمفتامین‌ها ساختاری مشابه با دوپامین دارند و می‌توانند همراه با هورمون دوپامین وارد نورونpresynaptic شوند و پس از ورودشان به آن نورون می‌توانند با راندنِ دوپامین به بیرون از کیسه ذخیره‌سازی و افزایش حضور دوپامین در آن‌جا موجب لذت و البته رفته‌رفته موجب اعتیاد شوند.
۴- دوپامین و تمرکز
دوپامین در بهبود وضعیت تمرکز و توجه نیز مفید است. در ضمن این هورمون احتمالاً مسئول تعیین هرآن‌چه که در حافظه‌ی کوتاه‌مدت می‌ماند نیز هست. گفتنی است که باور بر این است که کمبود دوپامین با اختلال کمبود توجه نیز در ارتباط است.
۵- دوپامین و ادراک
افزون بر موارد فوق، دوپامین در قسمت‌های جلویی مغز جریان اطلاعات از سایر مناطق به سوی مغز را کنترل می‌کند. کمبود هورمون دوپامین در این منطقه، یعنی قسمت‌های جلویی مغز، موجب کاهش عملکردهای عصب‌شناختی از جمله حافظه، تمرکز و حل مسئله می‌شود.
۶- دوپامین و ترشح پرولاکتین
دوپامین مهارکننده‌ی اصلی ترشح پرولاکتین از غده هیپوفیز قدامی است. توضیح آن که دوپامینِ تولیدشده از نورون‌ها در هسته قوسی هیپوتالاموس در رگ‌های هیپوتالاموس آزاد می‌شود، جایی که غده هیپوفیز تأمین می‌گردد.
این روی سلولهای لاکتوتروپ – که پرولاکتین را تولید می‌کنند- تأثیر می‌گذارد.
۷- دوپامین و عملکرد اجتماعی
دریافته شده که کسانی که فوبیای اجتماعی دارند و یا به اضطراب اجتماعی دچار هستند، و حتی کسانی که علائم اسکیزوفرنی منفی دارند، ویژگی‌های‌شان مستقیماً به یک سطح پایین از دوپامینرژیک مرتبط است. افزون بر این، گفته می‌شود کسانی که به دوقطبی دچار اند و در وضعیت مانیا به بیش‌فعالی جنسی دچار می‌شوند و فعالیت‌های اجتماعیشان زیاد می‌شود ترشح زیاد دوپامین را تجربه می‌کنند.
چگونه می‌توان ترشح هورمون دوپامین را افزایش داد؟
البته که نباید سطح دوپامین زیاد از حد شود، زیرا همان‌طور که سطح پایین این هورمون تبعاتی منفی دارد سطح بالای آن نیز پیامدهایی منفی به همراه دارد. اما با این حال- با در نظر گرفتن این امر که افزایش ترشح هورمون دوپامین موجب افزایش تمرکز، افزایش لذت و افزایش شور و انگیزه می‌شود- بد نیست که مقداری ترشح این هورمون در بدن افزایش یابد. برای این منظور، یک سری روش وجود دارند از جمله:
۱- پروتئین بیش‌تری دریافت کنید
پروتئین‌ها از انواع اسیدآمینه‌ها تشکیل شده‌اند. یکی از اسیدآمینه‌ها با نام تیروزین، می‌تواند در بدن تبدیل به دوپامین شود. بنابراین اگر تیروزین موجود در بدن زیاد شود احتمالاً سطح دوپامین نیز بالا خواهد رفت. خود تیروزین می‌تواند از یک اسیدآمینه‌ی دیگر با نام فنیل‌آلین ساخته شود. هر دوی این اسیدآمینه‌ها را می‌توانید از طریق مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین مانند گوشت گاو، گوشت بوقلمون، ماهی، سویا، حبوبات و تخم‌مرغ دریافت کنید.
۲- مصرف چربی‌های اشباع را کاهش دهید
برخی تحقیقات نشان از آن دارند که مصرف چربی‌های اشباع، موجود در کره و روغن پالم و روغن نارگیل، می‌تواند موجب برهم‌خوردن عملکرد پیام‌رسانی دوپامین شود. (منبع اول | منبع دوم | منبع سوم)
۳- پروبیوتیک بیش‌تری مصرف کنید
تحقیقات اندکی نشان می‌دهند که برخی پروبیوتیک‌ها می‌توانند در بهبود وضعیت دوپامین نقش داشته باشند. مثلاً یک تحقیق نشان از آن دارد که گونه‌ی خاصی از باکتری‌هایی که در روده زندگی می‌کنند می‌توانند در تولید دوپامین نقش داشته باشند. (منبع)
با این حال، به تحقیقات بیش‌تری در این زمینه نیاز است.
۴- ورزش کنید
برخی مطالعات نیز نشان از آن دارند که ورزش‌کردن می‌تواند در افزایش ترشح هورمون دوپامین مؤثر باشد. عمدتاً تأکید بر ورزش‌های ایروبیک یا هوازی است. گفته می‌شود ورزش‌های ایروبیک می‌توانند با افزایش دوپامین در پیشگیری از ابتلا به پارکینسون یا حتی درمان آن مفید باشند. البته برای این قضیه نیز به مطالعات و تحقیقات بیش‌تری نیاز است.
۵- به اندازه‌ی کافی بخوابید
احتمالاً خوب‌خوابیدن در بهبود وضعیت دوپامین نقش دارد و کمبود خواب می‌تواند موجب کاهش سطح دوپامین در بدن و بروز تبعات منفی آن از جمله افسردگی و بی‌انرژی‌بودن شود.
۶- به موسیقی گوش کنید
چند مطالعه نشان می‌دهند که گوش‌دادن به موسیقی در افزایش فعالیت قسمت‌هایی از مغز که مربوط به لذت اند تأثیرگذار است. این قسمت‌ها گیرنده‌های دوپامین زیادی دارند. (منبع اول | منبع دوم)
خلاصه‌ی مطلب در مورد هورمون دوپامین
دوپامین یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی است که عملکردهای متعددی در بدن دارد. نقش آن در حافظه، سیستم حرکت، انگیزه، لذت و اجتماعی‌بودن تا حدی اثبات شده است. نیز این هورمون نقشی اساسی در اعتیاد به مواد مخدر دارد.
برای افزایش ترشح این هورمون در بدن و به‌تبع آن افزایش شور و انگیزه و لذت روش‌هایی وجود دارند که البته هیچ‌یک قطعی و صددرصد اثبات نشده‌اند از جمله ورزش‌کردن، خوب‌خوابیدن، به موسیقی گوش‌دادن، مصرف پروبیوتیک‌ها، کاهش مصرف چربی‌های اشباع و افزایش دریافت پروتئین.
منابع: news-medical |healthline | universityhealthnews | news-medical
متن شما این اشتباه رو برای خواننده بوجود میاره که دوپامین در مغز ترشح میشه. ولی دوپامین زیر روده و بالای کلیه ترشح میشه. سلول مغزی ترجمه اشتباهه. سلول های عصبی. یا سیستم نورونی. که شکم میزان بالایی از سلولهای عصبی رو بعد از مغز داراست.